پژوهش های زبان شناسی

1. فرایندهای واژه‌‌‌سازی زبان فارسی و استقلال صرف و نحو

علاءالدین طباطبایی

دوره 2، شماره 3 ، آذر 1389، ، صفحه 87-99

چکیده

یکی از مسائلی که در چهار دهه گذشته در میان زبان‌شناسان گشتاری‌ ـ زایشی محل بحث بوده است، رابطه میان صرف و نحو است. پرسشی که هم اکنون در این حوزه مطرح است، این است: آیا ساخت واژه دستگاه مستقلی است یا می‌توان آن را زیرمجموعه‌ای از نحو به شمار آورد؟ در این مقاله کوشیده‌ایم با توجه به فرایندهای واژه‌سازی زبان فارسی نشان دهیم که پذیرش ... بیشتر یکی از مسائلی که در چهار دهه گذشته در میان زبان‌شناسان گشتاری‌ ـ زایشی محل بحث بوده است، رابطه میان صرف و نحو است. پرسشی که هم اکنون در این حوزه مطرح است، این است: آیا ساخت واژه دستگاه مستقلی است یا می‌توان آن را زیرمجموعه‌ای از نحو به شمار آورد؟ در این مقاله کوشیده‌ایم با توجه به فرایندهای واژه‌سازی زبان فارسی نشان دهیم که پذیرش استقلال صرف و نحو موجه‌تر به نظر می‌رسد. مهمترین دلایلی که ارائه کرده‌ایم، به قرار زیر است: 1- همه گروههای نحوی دارای هسته‌اند، اما شمار بسیاری از واژه‌های پیچیده فاقد هسته‌اند. 2- شمار بسیار زیادی از واژه‌های مرکب معنایی پیش‌بینی‌پذیر دارند، اما معنی آنها صرف، ‌ویژه است و سرجمع معانی اجزای سازنده‌شان نیست. 3- مقوله دستوری شمار بزرگی از واژه‌های مرکب با مقوله دستوری واژه‌های سازنده‌شان متفاوت است. 4- پسوند اشتقاقی «-ی»، هنگامی که به اسم افزوده می‌شود، در موارد بی‌شماری صفت می‌سازد، اما واژه‌های زیادی نیز وجود دارد که پسوند « ـ ی» آنها را به صفت تبدیل نمی‌کند. بر این اساس، می‌توان اسمها را به دو زیرگروه تقسیم کرد، اما این دو زیرگروه در نحو معتبر نیستند و رفتار نحوی همانندی دارند. 5- جایگاه تکواژهای تصریفی در واژه‌های مرکب و گروههای نحوی متفاوت است. 6- طرح تکیه در واژه‌های مرکب و گروههای نحوی با هم تفاوت دارد.

2. مصدر، اسم مصدر و حاصل مصدر از دیدگاه سرنمون رده‌شناختی

والی رضایی

دوره 8، شماره 1 ، اسفند 1395، ، صفحه 1-16

http://dx.doi.org/10.22108/jrl.2017.21259

چکیده

در دستورهای سنتی زبان فارسی در کنار مصدر، دو مقولة اسم مصدر و حاصل مصدر نیز مطرح شده‌اند. اختلاف نظرهای زیادی در مورد تعلق مصدر به فعل یا اسم در میان دستورنویسان و زبانشناسان وجود دارد. در مورد اسم مصدر و حاصل مصدر نیز دیدگاه‌های متفاوتی به چشم می‌خورد. در این مقاله این مقوله‌ها بر اساس سرنمون رده‌شناختی مورد مطالعه قرار خواهد ... بیشتر در دستورهای سنتی زبان فارسی در کنار مصدر، دو مقولة اسم مصدر و حاصل مصدر نیز مطرح شده‌اند. اختلاف نظرهای زیادی در مورد تعلق مصدر به فعل یا اسم در میان دستورنویسان و زبانشناسان وجود دارد. در مورد اسم مصدر و حاصل مصدر نیز دیدگاه‌های متفاوتی به چشم می‌خورد. در این مقاله این مقوله‌ها بر اساس سرنمون رده‌شناختی مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. بر اساس رویکرد کرافت (2003) طبقة معنایی واژگان به تنهایی قادر به تعیین مقولة واژگانی کلمات به صورت بین‌زبانی نیست و علاوه بر آن نقش کنش گزاره‌ای نیز باید در نظر گرفته شود. در این تحقیق نشان داده می‌شود که مصدر از نظر داشتن کنش گزاره‌ای ارجاع مانند اسم است، اما از نظر طبقة معنایی به فعل شباهت دارد. اسم مصدر نیز از این نظر مانند مصدر است، اما ویژگی‌های اسمی بیشتری دارد. آنچه به عنوان حاصل مصدر در دستور سنتی مطرح است هیچ ارتباطی با طبقة معنایی مصدر و اسم مصدر یعنی کنش ندارد. نتیجة این پژوهش این است که در کنار سه مقولة واژگانی اسم، فعل و صفت مقوله‌های دیگری وجود دارد که از نظر طبقة معنایی و کنش گزاره‌ای ترکیبی از ویژگی‌های مربوط به این سه مقوله تلقی می‌شوند. این مقاله نشان می‌دهد که رویکرد سرنمون رده‌شناختی کرافت یک فضای مفهومی جهانی را به دست می‌دهد که بر همة زبان‌ها قابل اعمال است. با این وجود ترکیب‌های غیر سرنمون طبقة معنایی و کنش گزاره‌ای گاهی بیش از یک مقوله را در زبان‌های خاص در خود جای می‌دهند. نقشة معنایی مورد نظر کرافت قادر به تمایز مصدر و اسم مصدر در زبان فارسی نیست، زیرا این دو مقوله دارای مؤلفه‌های مشترکی هستند. در چنین مواردی با استفاده از معیارهای صوری و نقشی می‌توان این مقوله‌ها را متمایز نمود. این تحقیق نشان می‌دهد که بزرگترین ضعف سرنمون رده‌شناختی کرافت این است که فضای مفهومی مقوله‌های واژگانی را به دو بخش یعنی نقاط بی‌نشان و نقاط حاشیه‌ای تقسیم می‌کند و قادر نیست معیاری را برای درجه بندی میزان بی‌نشان بودن یا حاشیه‌ای بودن به دست دهد.

کاربردشناسی زبان

3. بررسی تضمن حرف ربط امّا در زبان فارسی

بهناز زمانی؛ بهرام هادیان

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1395، ، صفحه 69-82

http://dx.doi.org/10.22108/jrl.2017.21690

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی معنای تضمنی «امّا» در زبان فارسی پرداخته است. پرسش اصلی تحقیق این است که آیا تضمن حاصل شده از جمله توسط فارسی زبانان، صرفاً بوسیلۀ حرف ربط «امّا» تعیین می‌گردد یا محتوای گزاره‌ها نقش اصلی در ایجاد این تضمن دارد. در این تحقیق از دو آزمایش استفاده شد. برای آزمایش اول، پرسشنامه‌ای شامل 24 داستان کوتاه تهیه ... بیشتر پژوهش حاضر به بررسی معنای تضمنی «امّا» در زبان فارسی پرداخته است. پرسش اصلی تحقیق این است که آیا تضمن حاصل شده از جمله توسط فارسی زبانان، صرفاً بوسیلۀ حرف ربط «امّا» تعیین می‌گردد یا محتوای گزاره‌ها نقش اصلی در ایجاد این تضمن دارد. در این تحقیق از دو آزمایش استفاده شد. برای آزمایش اول، پرسشنامه‌ای شامل 24 داستان کوتاه تهیه شد که هریک از این داستان‌ها نهایتاً دارای جمله‌ای با ساختار « p امّا q» بودند. برای پی بردن به این مسئله که کدام استدلال نهایتاً مورد پذیرش مخاطب قرار می‌گیرد و نقش حرف ربط «امّا» تا چه میزان می‌تواند در تصمیم مخاطب تأثیر گذار باشد، از دو عبارت «پس» و « با این حال » بعد از استدلال‌های مورد نظر استفاده شد و چهارگزینۀ احتمالی در اختیار شرکت کنندگان قرار گرفت. در آزمایش دوم از «پس» و «با این‌حال » استفاده نشد و فقط از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا با جواب «بله» یا «خیر» از بین گزینه‌‌های ارائه شده به عنوان تضمن احتمالی جمله انتخاب کرده و دلیل انتخاب خود را توضیح دهند. نتایج تحقیق نشان داد که در این ساختارها حرف ربط «امّا» فرض p را حذف نمی‌کند، بلکه آن را صرفاً به تعلیق در می‌آورد و مخاطب همچنان به آن دسترسی دارد. به‌علاوه افراد قبل از هر چیز، استنباط خود را بر اساس وجود «امّا» انجام می‌دهند و محتوای استدلال‌ها در جایگاه دوم قرار دارد. نتایج حاصل از آزمایش دوم نیز نشان داد که هرگاه افراد نتوانند نتیجه‌گیری درستی بر اساس وجود «امّا» داشته باشند، به محتوای استدلال‌ها توجه می‌کنند.

4. چگونگی تشکیل ترکیب های عطفی و تمایز آنها ازگروه های نحوی

بشیر جم

دوره 4، شماره 7 ، آذر 1391، ، صفحه 35-50

چکیده

درباره کلمات مرکب در زبان فارسی پژوهش‌های بسیاری صورت پذیرفته است ولی در مورد ترکیب‌های عطفی‌ که‌‌‌‌‌‌‌ گونه‌ای از کلمات مرکب هستند، فقط در برخی از منابع نکاتی به صورت گذرا بیان شده است. ترکیب عطفی ساختی متشکل از دو واژه است که بین‌ دو واژه عنصر پیوندی «و» وجود دارد. این نشانه‌ همپایگی یا حرف ربط که به صورت واکه‌ [O] تلفظ ... بیشتر درباره کلمات مرکب در زبان فارسی پژوهش‌های بسیاری صورت پذیرفته است ولی در مورد ترکیب‌های عطفی‌ که‌‌‌‌‌‌‌ گونه‌ای از کلمات مرکب هستند، فقط در برخی از منابع نکاتی به صورت گذرا بیان شده است. ترکیب عطفی ساختی متشکل از دو واژه است که بین‌ دو واژه عنصر پیوندی «و» وجود دارد. این نشانه‌ همپایگی یا حرف ربط که به صورت واکه‌ [O] تلفظ می‌گردد، ممکن است در اثر بسامد بالای کاربرد یا به منظور برطرف کردن التقای واکه‌ها در برخی ترکیب‌ها حذف شود. از این دست می‌توان به ترکیب‌های «زد وخورد»، «دل وجرأت» و «بساز بفروش» اشاره کرد. هدف اصلی این مقاله تبیین و دسته بندی عواملی است که مشخص می‌کنند در ترکیب‌های عطفی چه نوع واژه‌ها‌یی باید پیش و پس از «و» قرار بگیرند. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که عوامل مختلف آوایی، ساختواژی، نحوی، معنایی و کاربردشناختی در تعیین آرایش واژه‌های این نوع ترکیب‌ها نقش دارند. طبق آمار ارائه شده در این پژوهش، مهمترین نقش‌را عوامل آوایی ایفا می‌کنند. این عوامل در قالب قاعده‌ها و گرایش‌ها دسته بندی شده، مورد تحلیل قرارگرفته‌اند. هدف دیگر این پژوهش‌که‌ در واقع زمینه‌ ساز هدف اصلی است، دست یافتن به معیاری مناسب برای بازشناختن ترکیب‌های عطفی از گروه‌های نحوی است. مسلماً ابتدا باید ترکیب بودن این ساخت‌های همپایه اثبات شود تا بتوان چگونگی تشکیل آنها را مورد تحلیل قرارداد.

5. جملات شرطی رویدادی در زبان فارسی

رویا کبیری؛ علی درزی

دوره 7، شماره 1 ، فروردین 1394، ، صفحه 31-48

چکیده

ساخت‌های شرطی عبارت‌های زبانی متشکل از بندی وابسته و بندی پایه هستند که وقوع پدیده یا وضعیتی را به وقوع پدیده‌ یا وضعیتی دیگر مشروط می‌سازند. در این مقاله با رویکردی کمینه‌گرا بند شرطی در زبان فارسی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. در روند این بررسی، با استفاده از اصول نظریۀ مرجع‌گزینی و برخی آزمون‌های حذف نشان می‌دهیم که بند شرطی ... بیشتر

تعداد دوره‌ها	13
تعداد شماره‌ها	24
تعداد مقالات	186
تعداد نویسندگان	246
تعداد مشاهده مقاله	235,794
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	128,481
نسبت مشاهده بر مقاله	1267.71
نسبت دریافت فایل بر مقاله	690.76
-----------------------------------------
تعداد مقالات ارسال شده	1,194
تعداد مقالات رد شده	936
درصد عدم پذیرش	78
تعداد مقالات پذیرفته شده	184
درصد پذیرش	15
تعداد پایگاه های نمایه شده	15
تعداد داوران	198

پژوهش های زبان شناسی

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

1. فرایندهای واژه‌‌‌سازی زبان فارسی و استقلال صرف و نحو

چکیده

2. مصدر، اسم مصدر و حاصل مصدر از دیدگاه سرنمون رده‌شناختی

چکیده

3. بررسی تضمن حرف ربط امّا در زبان فارسی

چکیده

4. چگونگی تشکیل ترکیب های عطفی و تمایز آنها ازگروه های نحوی

چکیده

5. جملات شرطی رویدادی در زبان فارسی

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان