Aspect and coercion in Kurdish: From the predicate level to the clause layer

Document Type : Research Paper

Author

Department of English and Linguistics, Faculty of Language and Literature, University of Kurdistan, Iran

Abstract

Abstract
This article seeks to examine aspect and coercion at the predicate level and within the three syntactic layers of nucleus, core, and clause in Kurdish. Utilizing Role and Reference Grammar as the framework, the study identifies lexical aspects with inherent aspectual features at predicate level. Predicates are categorized into five types: activity, accomplishment, achievement, semelfactive, and state, based on their lexical characteristics. The other layers mainly host derivative aspects and aspectual operators. In the Kurdish language, the nucleus layer hosts three imperfective operators and one perfect operator, each of which modifies the aspectual features of the five mentioned event types. At this level, each predicate with its own lexical aspect undergoes aspect shifting due to its combination with one of these operators. All kinds of aspect shifting are triggered due to the semantic dimensions of the aspectual operators at the nucleus level. Also, the findings show that at the core level, predicates may undergo coercion when combined with adverbial items or internal arguments that have special referential characteristics; the derivative predicates (such as active accomplishments) appear at this level. This study shows that the temporal operator at the clause level also has a significant impact on the eventual structure of predicates, and the verbs at the clause level affected by the time operator may undergo coercion. All kinds of aspect shifting at this level are aimed at harmonizing the eventual structure of the verbs with the semantic dimensions of the time operator.
Keywords: Kurdish, Aspect, Coercion, Role and Reference Grammar, Time
 
Introduction
Lexical Aspect (Aktionsart) and aspectual coercion are two interrelated dimensions within the realm of the semantics of verbs. While lexical aspects pertain to the inherent aspectual properties of verbs as abstract lexical items, aspectual coercion refers to the modification of the aspectual features of predicates when they are combined with other linguistic operators in a syntactic environment (Smith 1997; De Swart 1998; Michaelis, 2004; Cortés-Rodriguez, 2014). To clarify, aspect denotes the intrinsic aspectual characteristics of a verb, independent of its syntactic context, whereas coercion, also known as aspect shifting, denotes the alteration and adaptation of a predicate’s aspectual features due to its syntactic amalgamation with other sentence constituents.
Based on three fundamental features—dynamicity, duration, and telicity—lexical aspectual classes can be categorized into five groups (Smith 1997):

Static: “He has a car.” {-dynamic, ±durative, -telic}
Activity: “He swims.” {+dynamic, +durative, -telic}
Accomplishment: “He built a house.” {+dynamic, +durative, +telic}
Achievement: “He won the game.” {+dynamic, -durative, +telic}
Semelfactive: “He coughed.” {+dynamic, -durative, -telic}

However, it should be noted that this basic classification may be subject to modifications in different theoretical approaches. For instance, within the Role and Reference Grammar framework (Van Valin & LaPolla 1997; Van Valin, Robert. 2005; Pavey 2010.), there are six types: state (“love”), activity (“dance”), achievement (“pop”), accomplishment (“melt”), semelfactive (“cough”), and active accomplishment (“X ate the fish”), each with their corresponding causative forms. In this same framework, Cortés-Rodríguez (2014) views the active accomplishment as a derived aspectual construction. Furthermore, various theories have been proposed regarding aspectual classes and features, such as those by Verkuyl (1972, 2005), Moens and Steedman (1988), and Croft (2012), to name a few. Despite these differing perspectives, this study employs the classification of Cortés-Rodríguez (2014) to examine the relationship between aspectual classes and coercion.
In the present study, we examine aspect and aspectual coercion within Kurdish, utilizing the framework of Role and Reference Grammar. Initially, we delineate the aspectual classes in Kurdish as per this theoretical approach. Subsequently, we explore aspectual coercion in the language by elucidating the interplay between various predicate types and operators across different sentential layers, ranging from predicates to the nucleus, core, and clause. While numerous studies have investigated aspectual classes and type shifting in Kurdish (Veisi Hasar 2015, 2017; Najafi far et al., 2016; Tabei et al., 2020), research within this specific framework remains unexplored. Furthermore, the scope and influence of operators (in different layers) on the final aspectual construction and interpretation of a sentence in Kurdish has yet to be addressed.
 
Materials and Methods
In Role and Reference Grammar, the predicate is the most fundamental element of a sentence and is situated within the nucleus layer. This predicate, when combined with its arguments, forms the core layer. The core represents the central part of the clause, serving as both its semantic and syntactic foundation. Additionally, the periphery includes adjunct elements. It is the integration of the core and the periphery that constitutes the complete structure of a clause (Van Valin, Robert. 1993; Van Valin & LaPolla 1997; Van Valin, Robert. 2005; Cortés-Rodriguez 2014).
 




Core                                    periphery
                                       Argument








Nucleus




                                                       clause
 
 
 
Figure 1- The structure of a clause
 
The structure outlined above is predicated solely on the argument structure; however, various sentence operators must also be integrated within this overarching framework. These operators, while not intrinsic to the argument structure, are incorporated into the clause to impart additional semantic and syntactic information. The amalgamation of these operators with the clause’s layered architecture engenders the semantic and syntactic blueprint of the clause (Van Valin and LaPolla 1997: 40-52; Pavey 2010: 76). They are organized into three layers within the sentence:
Nucleus layer: Aspect operators, negation, and directionals.
Core layer: Event quantification, deontic modality, internal negation, and directionals.
Clause layer: Status operators, external negation, epistemic modality, tense, evidentiality, and illocutionary force.
This hierarchical arrangement is predicated on the degree to which these operators influence the sentence’s ultimate form and interpretation. A figure illustrates the syntactic elements and operators’ interactions in the sentence ‘The boy did not go to the marker.’
 
 
Figure 2- The operators of a clause in Kurdish
Based on this mode, Cortés-Rodriguez (2014) presents a new model about aspect and coercion in this framework.  He initially identifies three aspectual levels: (lexical) Aktionsart, (grammatical) aspect, and aspectuality. The first level pertains to the predicate level, where various event types are inherent to the predicates themselves. The second level, the nucleus layer, involves the application of grammatical aspectual operators—such as the progressive, perfective, and perfect—which modify the predicates. The third level, known as the core layer, is where derived event types (e.g., active accomplishment) emerge. In this layer, the interaction of certain predicates with directional adverbs or specific arguments results in these derived event types. Lastly, the fourth level is the clause layer, which encompasses tense and force. This layered approach demonstrates that different operators are applied at various levels to the verbal structures, thereby generating new aspectual modifications.
 
Discussion of Results and Conclusions
Firstly, the analysis reveals that in Kurdish, within the domain of Aktionsart, five distinct event types are identified, each accompanied by a causative variant. Verbs such as haɫ-parin (dancing, activity), gajštǝn (arriving, achievement), koxin (coughing, semelfactive), tuwānawa (melting, accomplishment), and rǝq-le-bun (hating, state) serve as exemplars for these categories. These predicates embody the event classifications within the Aktionsart domain. However, at the secondary level—the nucleus layer—we scrutinize the operators that interact with these diverse aspectual classes to modify their event structures. The evidence suggests that within this layer, a minimum of three imperfective operators (-da; xarik + Ezafe linker; xarik + bu (to be)) and a single perfect operator (-uwa) are utilized to modify the aspectual characteristics of the predicates. The subsequent examples elucidate this point, employing solely an activity verb:

ħasan la ħawša pjāsa-j kǝrd.

Hasan in yard walk-3SG do
Hasan walked in the yard.

ħasan la ħawša pjāsa-j da-kǝrd.

Hasan in yard walk-3SG Imp-do
Hasan was walking in the yard.

ħasan xarik-i pjāsa kǝrdǝn bu la ħawša ka karim hāt.

Hasan xarik-Ez walk do be.pst.3SG in yard that Karim come.pst.3SG
Hasan was walking in the yard that Karim came in.

ħasan xarik bu la ħawša pjāsa bǝ-kā ka bārān bāri.

Hasan xarik be-pst.3SG in yard walk SBJV-do that rain rain-pst.3SG
Hasan was about to walk in the yard that it started to rain.

ħasan la ħawša pjāsa-j kǝrd-uwa.

Hasan in yard walk-3SG do-perf.
Hasan has walked in the yard.
These four operators modify the aspectual characteristics of predicates. The study demonstrates that the first and second imperfective operators (da; xarik + Ezafe linker) when applied to durative verbs such as activities and accomplishments, highlight the middle phases of these events. However, the third imperfective operator (xarik + bu), when used with these verbs, focalizes the preparatory phases of the predicates. Additionally, the data indicates that punctual achievement verbs, when associated with these operators, bring attention solely to their preparatory phase. Moreover, the first and second imperfective operators transform a semelfactive predicate into an iterative process, whereas the third one may change it into an achievement predicate emphasizing the preparatory phase. The findings also reveal that these operators are not compatible with static predicates unless the predicates are subjected to coercion. Finally, the research argues that the perfect operator, when combined with telic predicates, highlights their ending points, but when paired with non-telic predicates, it emphasizes their stopping points.
The findings indicate that within the core layer, certain linguistic elements, including specific arguments (such as a definite internal argument) and particular adjuncts (like directional adverbs), can trigger coercion. Primarily, these elements convert activity predicates into active accomplishments. The subsequent examples illustrate this transformation:

Ɂaw gorāni-jak-i wǝt.

He song-DEF-3SG say
He sang a song.

Hasan baraw māl pjāsa-j kǝrd.

Hasan to house walk-3SG do
Hasan walks towards the house.
Finally, the results demonstrate that the tense operator within the clause layer significantly influences the aspectual properties of predicates and can also initiate coercion. While the past tense is aspectually neutral and exerts no influence, the present tense functions similarly to an imperfective operator. It highlights the intermediate stages of durative predicates, such as activities and accomplishments, and emphasizes the preparatory phase of achievements. Additionally, it transforms semelfactive predicates into iterative processes.
 

To pjāsa-t kǝrd.

You walk-2SG do
You walked

To pjāsa da-kaj.

You walk imp-do
You (are) walk (-ing).
The diagram below illustrates the aspectual layers of Kurdish as delineated by the Role and Reference Grammar framework.
 




kharik, kharik-i, kharik bun, perfect (-uwa)








Directional adverbs, specific arguments








Tense








Five event types




                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Predicate
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Nucleus                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Core                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       Clause
Figure 3- Aspectual layers in Kurdish

Keywords

Main Subjects

Full Text

  1. مقدمه

نمود[1] و تحمیل نمودی[2] در معناشناسی دو بعد لاینفک هستند، اگر اولی به خصایص نمودی افعال به عنوان عناصر واژگانی انتزاعی اشاره دارد، دومی به ماهیت ترکیبی خصایص نمودی افعال در سطح جمله اشاره دارد (De Swart, 1998; Michaelis, 2004; Cortés-Rodriguez, 2014). به عبارت دیگر، نمود به خصایص ذاتی یک رخداد بدون در نظر گرفتن وضعیت آن در جمله اشاره دارد، اما تحمیل (یا نمودگردانی) به تغییرات و تحولات نمودی یک فعل به دلیل ترکیب آن فعل با عناصر دیگر در سطح جمله اشاره دارد. در رویکردهای واژه بنیاد به نمود، هر فعل به عنوان یک مدخل انتزاعی در واژگان بالنفسه حاوی یک سری ویژگی­های نمودی ذاتی است که ساختار و ماهیت رخدادی آن فعل را نشان می­دهد. این خصایص به تعبیری زمان درونی افعال را نشان می­دهند. منظور از زمان درونی فعل این است که فعل در این مرحله هنوز به عنوان یک مدخل واژگانی وارد جمله نشده و بر روی محور زمان بیرونی (گذشته، حال و آینده)  قرار نگرفته است. لذا این خصایص ماهیت درونی و ذاتی رخداد را جدای از  محور زمان بیرونی نشان می­دهند. خصایص نمودی افعال عمدتاً بر اساس سه مولفۀ پویایی،[3] تداوم[4] و اتمام­پذیری[5] تعریف می­شود (Vendler, 1967; Smith, 1997; Frawley, 1999; Van Valin, 2005). ویژگی اول به این نکته اشاره دارد که آیا فعل مورد نظر برای انجام گرفتن به صرف انرژی و انجام کار نیاز دارد یا خیر. لذا برخی از افعال مبتنی بر کار و صرف انرژی هستند (دویدن، رفتن)، و برخی دیگر نیز صرفاً یک حالت هستند و مستلزم صرف انرژی نیستند (داشتن، بودن). از سوی دیگر خصوصیت دوم به این امر اشاره دارد آیا رخداد مورد نظر در یک لحظه انجام می­گیرد (مانند سرفه کردن) یا اینکه مستلزم گذر زمان (ولو اندک) است (مانند قدم زدن). در نهایت خصوصیت اتمام­پذیری به این واقعیت اشاره دارد که آیا رخداد مورد نظر یک نقطۀ پایان ذاتی دارد (بازی را بردن یا خانۀ خاصی را ساختن) یا اینکه پایان و مرحلۀ تکمیل شدن ندارد (مانند قدم زدن). نقطه پایان در اینجا مستلزم نوعی تغییر حالت است، به عبارت دیگر رخداد از نقطه­ای شروع شده، و در نقطه­ای دیگر به اتمام رسیده و کامل می­شود. کمال یا اتمام آن رخداد بدین معناست که تغییر حالت رخداد در آن نقطه کامل شده است. اما رخدادهایی که مستلزم تغییر حالت نیستند لزوماً نقطۀ پایان خاصی هم ندارند. با توجه به این مقدمه  پنج طبقۀ نمودی اصلی به صورت زیر پیشنهاد می­شود (Smith, 1997):

  • ایستا:[6] او یک ماشین دارد. {-پویا، +/-متداوم، -اتمام­پذیر}
  • فعالیتی:[7] او شنا می­کند. {+پویا، +متداوم، -اتمام­پذیر}
  • تحققی:[8] او یک نقاشی را کشید. {+پویا، +متداوم، +اتمام­پذیر}
  • دستاوردی:[9] او بازی را برد. {+پویا، -متداوم، +اتمام­پذیر}
  • لمحه­ای:[10] او سرفه کرد. {+پویا، -متداوم، -اتمام­پذیر}

البته باید متذکر شد که طبقه­بندی فوق لزوماً مورد توافق تمام نظریه­پردازان حوزۀ نمود نیست. برای مثال در رویکرد نقش و ارجاع (Van Valin and LaPolla, 1997: 101; Pavey, 2010: 106; Cortés-Rodríguez, 2014:26) اگر چه طبقات نمودی  شش مورد هستند، اما هر کدام یک نسخۀ سببی نیز دارند (بنگرید به بخش 3). همچنین ورکول[11] (2005) اطلاعات نمودی قبل از ترکیب نحوی را منحصر در برخی ویژگی­های بنیادی (مانند ADD TO و SQA ) می­داند. لذا او ماهیت نمودی افعال را نتیجۀ ترکیب نهایی این ویژگی­ها در سطح جمله می‏داند. همچنین موون[12] و استیدمان[13] (1988) نیز با تکیه بر دو خصیصۀ لحظه­ای[14] بودن و نتیجه­داشتن[15] افعال را به شیوۀ دیگری تقسیم­بندی (عمل انباشتی:[16] لحظه­ای و با نتیجه، فرایند انباشتی:[17] تداومی و با نتیجۀ انباشتی،  عمل نقطه­ای:[18] لحظه­ای و بدون نتیجه، فرایند:[19] تداومی و بدون نتیجه) می­کنند. به این فهرست می­توان طبقه­بندی­های متفاوتی از جمله کرافت[20] (2012) را نیز اضافه کرد که تقسیم­بندی کاملاً متفاوتی ارائه می­دهد؛ اما علی رغم این تنوعات رده­شناختی، طبقه­بندی اسمیت (1997) هنوز متداول­ترین طبقه­بندی رخدادی است. اما باید متذکر شد که در صورت اتخاذ هر رویکردی، محقق باید ترجیحاً همان طبقه­بندی را مدنظر داشته باشد که در رویکرد مورد استفاده بکار می­رود.

از سوی دیگر، تحمیل یا نمودگردانی نیز به فرایندی اشاره دارد که در آن خصایص نمودی افعال تحت تاثیر عناصر جمله دچار تحولاتی می­شوند. در این حالت ساختار رخدادی یک فعل به خاطر هماهنگی با الزامات معنایی عناصر دیگر تغییراتی می­کند (De Swart, 1998). این تغییرات می­تواند ابعاد متفاوتی داشته باشد، برای مثال کم­ترین نوع آن کمرنگ شدن یا حذف شدن یک خصیصۀ ذاتی فعل است، و بیشترین مقدار این تغییرات تغییر کامل طبقۀ نمودی فعل است. برای مثال در جملۀ 6 یک رخداد لمحه­ای تحت تاثیر نمود ناقص به فعل تکراری بدل شده است و لذا ماهیت لحظه­ای آن به تداومی تغییر پیدا کرده است، اما در جملۀ 7 یک فعل فعالیتی تحت تاثیر قید جهتمند به فعل تحققی بدل شده است.

  1. او داشت سرفه می­کرد.
  2. او به سمت خانه دوید.

اسمیت (1997: 56) فرایند تحمیل را با توجه به قاعدۀ آلفا به صورت زیر تعریف می­کند:

verb constellation [a,b, fα] + [fβ]                                      derived verb constellation [a, b, fβ]

بر طبق این قاعده، همیشه بیرونی­ترین عنصر جمله نمود نهایی منظومۀ فعلی را در حین فرایند ترکیب فعل با دیگر عناصر جمله (با ویژگی­های نمودی مختص به خود) تعیین می­کند. برای مثال، در جملۀ 7 قید جهتی بدین دلیل که نقطه و غایت خاصی را نشان می­دهد فعل را وادار می­کند که تفسیری تحققی به خود بگیرد. لذا عنصر بیرونی بر فعل در تعیین تفسیر نهایی نمود جمله غالب است. اما باید متذکر شد که رویکردهای بسیار متفاوتی برای پدیدار نمودگردانی ارائه شده است (Pustejovsky, 1995; Dowty, 1979; Michaelis, 2004; Verkuyl, 1972, 2005; MacDonald, 2008; Travis, 2010). در تحقیق حاضر ما بر رویکرد دستور نقش و ارجاع[21] به نمود و نمود گردانی تمرکز خواهیم کرد. در این راستا در مقالۀ حاضر تلاش خواهیم کرد با تکیه بر رویکرد دستور نقش و ارجاع نمود و نمودگردانی را در زبان کردی[22] مورد بررسی قرار دهیم. به عبارت دیگر، تلاش خواهیم کرد که اولاً ماهیت نمودی افعال را در کردی به صورت مختصر تبیین کرده، و سپس رویه­هایی که باعث نمودگردانی این افعال در لایه­های هسته، مرکز و بند می­شوند را معرفی نماییم. لذا در بخش دو، ابتدا به مرور مختصر تحقیقات در زبان کردی در این رابطه خواهیم پرداخت، و در بخش سه نیز به ارائه چهارچوب نظری می­پردازیم. سپس در بخش چهار به تحلیل داده­ها در کردی بر اساس رویکرد مذکور می­پردازیم. در نهایت در بخش چهار نتایج و فرایندهای متفاوت نمودگردانی را در کردی ارائه خواهیم داد.

 

  1. مروری انتقادی بر مطالعات پیشین در باب نمود در کردی

مطالعات موجود در باب نمود در کردی به دو گروه مطالعات سنتی و جدید تقسیم می­شوند. بدیهی است که در مطالعات سنتی باب خاص و مستقلی در باب نمود وجود نداشته است. در واقع عمدۀ مباحث مربوط به نمود واژگانی در این مطالعات غایب است. اما مباحث مربوط به نمود دستوری به صورت محدودی ذیل مباحث مربط به زمان دستوری مورد بحث قرار گرفته است. عمدتاً در این منابع، نمود استمراری در کنار عملگرهای دیگر به عنوان اجزایی از یک زمان دستوری (مانند حال استمراری و یا گذشتۀ استمراری) در نظر گرفته شده است. در اولین نسخۀ دستور زبان کردی (1976) که توسط انجمن علمی کردی عراق چاپ شده است مجموعه­ای از نظرات متفاوت متخصصان دربارۀ زمان افعال در کردی ثبت شده است. اما نکتۀ مشترک تمام این نظرات این است که نمود ناقص (استمراری) نه به عنوان عملگری مستقل بلکه به عنوان بخشی از یک ساخت زمانی لحاظ شده است. در این میان رخزادی (1379) به تبع مطالعات سنتی نمود را تنها ذیل ساخت­های زمانی بررسی می­کند. اما او برخلاف محققان قبل از خود به دو گونه ساخت استمراری در کردی قائل است. او  بین دو نوع ساخت زمانی مبتنی بر پیشوند ناقص -da و عملگر ناقص­ساز xarik در کردی تفاوت قائل شده، و ساخت­های مبتنی بر عملگر اولی را استمراری صرف (گذشتۀ استمراری) و ساخت­های مبتنی بر دومی را استمراری ناتمام (گذشتۀ استمراری ناتمام) می­داند (رخزادی، 1379: 173، 180، 194 و 199). از دیگر تحقیقات در حوزۀ سنتی مطالعات دستوری حاجی مارف[23] (2000) است. حاجی مارف ابتدا زمان در کردی را به دو بخش گذشته و غیرگذشته تقسیم می­کند، و سپس انواع آنها را بررسی می­کند. حاجی مارف (2000: 191-208) ابتدا گذشته را به گذشتۀ نزدیک (ساده)، گذشتۀ استمراری (با پیشوند -da)، گذشتۀ کامل و گذشتۀ بعید تقسیم می­کند. مثال­های زیر این چهار گونه را نشان می­دهد:

  1. Kawt-ǝm.[24]

1ش/م.گذشته-افتادن

افتادم

  1. Da-kawt-ǝm.

1ش/م.گذشته-افتادن-ناقص

می­افتادم.

  1. Kawt-um.

اش/م.کامل-گذشته-افتادن

افتاده­ام.

  1. kawt-bum.

اش/م.بودن-گذشته-افتادن

افتاده بودم.

در تقسیم­بندی فوق او حال کامل را ذیل گذشته تعریف می­کند. او سپس بیان می­کند که زمان غیرگذشته در هر حال پیوسته با پیشوند -da ظاهر شده، و لذا همیشه به نوعی معنای استمرار دارد. عمدۀ تحقیقات سنتی دیگر نیز (نبز 1976؛ امینی، 1377) از همین مسیر پیروی می­کنند. اما حال اجازه دهید به تحقیقات جدیدتر بپردازیم.

در تحقیقات نوین با تکیه بر روش­های زبانشناختی عمدتاً انواع نمود واژگانی و دستوری در کردی توصیف شده، و پدیدار نمودگردانی نیز ذیل آن بررسی شده است. برای مثال ویسی (1394) در تحقیقی به بررسی زمان و نمودهای دستوری (کامل و ناقص) در کردی می­پردازد. او زمان در کردی را یک زمان دوشقی دانسته (گذشته و غیرگذشته)، و سپس بیان می­کند که زمان گذشته می­تواند میزبان نمود ناقص و تام باشد اما زمان حال در کردی همیشه ناقص است. او در نهایت به صورتی مختصر به پدیدار نمودگردانی متاثر از ترکیب افعال دستاوردی و لمحه­ای با نمود ناقص اشاره می­کند سپس او (1396) در تحقیقی دیگر با اتخاذ رویکرد اسمیت (1997) سعی در توصیف انواع نمود واژگانی در کردی داشته، و سپس با توجه به قاعدۀ آلفا به بررسی ترکیب افعال (با نمودهای واژگانی متفاوت) با قیدهای زمانی و یا عملگرهای نمودی (استمراری) پرداخته و تغییرات بوجود آمده در ساختار رخدادی افعال را در نتیجۀ این ترکیبات تشریح می­کند. او سعی می­کند قیدها و عناصری که در جمله باعث نمودگردانی این افعال می­شوند را معرفی کند. اگر چه این تحقیق اولین مطالعه در حوزۀ نمودگردانی در کردی است اما پدیدار نمودگردانی تنها در ذیل طبقۀ نمودی افعال مورد بررسی قرار می­گیرد. به عبارت دیگر ابتدا افعال با توجه به طبقۀ نمودی خود طبقه بندی شده و سپس عناصری که باعث تغییر خصایص نمودی در آنها می­شوند (نسخه­های اشتقاقی افعال) فهرست می­شوند. مشکل اصلی این تحقیق این است که پدیدار نمودگردانی در رابطه با لایه­های سلسله­مراتبی نحوی (سطح محمول و لایه‏های دستوری هسته، مرکز و بند) تبیین نمی­شود، و با تبعیت از اسمیت (1997) ترکیبات نحوی تنها به صورت ساخت­های منظومه­ای فعلی[25] ارائه می­شوند. این در حالی است که نشان خواهیم داد حداقل سه لایۀ نمودی در زبان کردی قابل تصور است. از سوی دیگر تحقیق مورد نظر، دامنه و سلسلسه مراتب بین عملگرهای نمودی (زمان، نمود دستوری، قید، متمم ها و غیره) در تعامل با نمود واژگانی را تبیین نمی­کند. همچنین نجفی­فر و دیگران (1395) نیز به بررسی پدیدار نمودگردانی متاثر از نمودهای ناقص­ساز و افعال پنج گانه می­پردازند. آنها (1395) تغییرات نمودی را در این افعال بررسی کرده و نشان می­دهند هر ناقص­ساز به چه شیوه­ای باعث تغییر ساختار نمودی افعال می­شود. اما آنها نیز تنها به این نوع از نمودگردانی پرداخته و دامنۀ عملگرهای نمودی و همچنین لایه­های متفاوت نحوی (و نمودی) را در این تحقیق مدنظر قرار نمی­دهند. همچنین تابعی و همکاران (1399) نیز در تحقیقی به بررسی نمود دستوری xarik در کردی سورانی پرداخته و آن را از سنخ افعال الحاقی می­دانند که در راستای القای نمود استمراری و تقریبی بکار می­رود. آنها ظهور این عملگر را به صورت ادات و متصل به گروه نمودی اصلی جمله تبیین می­کنند که موجب تکرار سطح نمود بیرونی فعلی می­شوند.

کریم[26] (2016: 24) نیز در تحقیقی پیرامون نظام تصریف کردی اشاراتی پراکنده به پدیدار نمود در کردی دارد. او ابتدا در تقابل با مطالعات پیشین بیان می­کند که پیشوند -da در کردی لزوماً یک نشانگر نمود ناقص نبوده، و نقش اصلی آن وجه­نمایی (نشانگر وجه خبری) می­باشد. به همین دلیل او این پیشوند را در تقابل با پیشوند -bǝ (نشانگر وجه التزامی) می­داند.  او به صورتی نقیض­نما بیان می­کند که پیشوند -da در زمان حال وجه نما است اما در گذشته می­تواند استمراری باشد. در واقع کریم اعتقاد دارد این پیشوند اساساً برای نشان دادن وجه خبری غیرگذشته است اما سپس به صورت وند استمراری هم دستوری شده است. سپس او (2016: 24) بیان می­کند که پسوند u/w تنها نشانگر نمود بوده و نمود کامل[27] را نشان می­دهد. او بیان می­کند که این نمود کامل در تقابل با نمودهای ناقص در کردی است که توسط پیشوند -da  ساخته می­شود. در نقد تبیین او می­توان استدلال کرد که پسوند مذکور (به تعبیر او نمود کامل) در واقع تنها برای نشان دادن زمان­های نسبی کامل بکار می­رود، و نمی­توان آن را به عنوان نمودنما نشان داد. این پسوند استقلالی از خود نداشته و فقط در ساخت­های زمانی نسبی (در تقابل با زمان­های مطلق) ظاهر می­شود. همچنین باید گفت که نمود کامل در کردی تنها با ساخت گذشتۀ ساده نشان داده شده، و هیچ وند و عملگر مخصوصی مربوط به آن در زبان کردی وجود ندارد. از سوی دیگر، پیشوند -da در حال حاضر تنها کارکرد نمود­نمایی داشته، و جملات با وجه خبری به راحتی در غیاب این وند نیز ظاهر می­شوند.

 

  1. چهارچوب نظری

دستور نقش و ارجاع یکی از گونه­های رویکرد نقش­گراست که زبان را اساساً ابزار ارتباط بین زبانمندان می­داند. در این رویکرد صورت، معنا و بافت در رابطه با هم تبیین می­شوند. این نظریه برای تبیین دستور زبان از یک نقطۀ معناشناختی شروع می­کند: تفکیک محمول[28] و موضوع[29] (Van Valin and LaPolla, 1997:25; Van Valin, 2005: 4; Pavey, 2010: 53). محمول عمدتاً رخداد و یا موقعیتی را نشان داده، و موضوع­ها به عناصری اشاره دارند که همیشه و به صورت ذاتی در آن رخداد دخیل هستند. عناصر غیرموضوع[30] عناصری هستند که به صورت ذاتی لزوماً داخل در فرایند محمول نیستند، اما می­توان آنها را برای بیان برخی اطلاعات اضافی در بارۀ محمول به جمله اضافه کرد. بر حسب این تمایز، لایه­های ابتدایی یک بند قابل تصور است. در واقع مرکزی­ترین بخش یک بند از ترکیب محمول و موضوعات تشکیل شده، و ابعاد حاشیه­ای و الحاقی جمله محصول اضافه شدن عناصر غیرموضوع است. در زیر عناصر بنیادی یک بند را می­بینیم:

 

غیرموضوع                             موضوع

محمول

 

 

 

 

نمودار 1- عناصر بنیادی بند

Diagram 1- The basic elements of a clause

 

در دستور نقش و ارجاع، بنیادی­ترین عنصر جمله یعنی محمول، هستۀ[31] بند نامیده می­شود. همچنین ترکیب هسته با موضوع(ها) نیز مرکز[32] بند را پدید می­آورد. مرکز مرکزی­ترین بخش بند است، و به نوعی قلب معنایی و نحوی آن حساب می­شود. بخش حاشیه[33]  نیز حاوی عناصر غیرموضوع است.  این ترکیب حاشیه و مرکز است که ساخت یک بند[34] را می­سازد  (Van Valin 1993:5; Van Valin and LaPolla, 1997: 26; Pavey, 2010: 54). در زیر نمودار کلی یک بند را مشاهده می­کنیم.

                                                                                    بند

حاشیه                                     مرکز

غیر موضوع                            موضوع 

هسته

 

 

 

 

نمودار 2- ساختار بند

Diagram 2- The structure of a clause

 

این ساخت لایه­ای مبنای ساختار سلسله مراتبی یک بند را شکل می­دهد. در این رویکرد، عناصر یک بند حول هسته (محمول)، سپس مرکز (محمول به اضافۀ موضوع) و در نهایت در سطح بند (موضوع به اضافۀ غیرموضوع) سازمان می­یابند. در زیر نمودار درختی یک جملۀ انگلیسی را مشاهده می­کنیم:

 

 

 

نمودار 3- نمودار درختی یک جمله در انگلیسی

Diagram 3- The tree diagram of a sentence in English

 

این نمودار البته بر حسب پارامتر ترتیب کلمات در جمله ممکن است دچار تنوعاتی شود. برای مثال در زبان کردی، عنصر حاشیه ممکن است قبل از عنصر محمول ظاهر شود، اما باز هم در این حالت، این عنصر به بخش بیرونی مرکز متصل می­گردد. برای مثال نمودار زیر ساختار یک جمله را در کردی نشان می­دهد:

  1. Ali kǝteba-ka la bāzār da-kǝre.

1ش/م.حال-خریدن-ناق بازار در مع-کتاب علی

علی کتاب را در بازار می­خرد.

 

 

نمودار 4- نمودار درختی یک جمله در کردی

Diagram 4- The diagram of a sentence in Kurdish

 

این ساختار کلی به نسبت محمول­های متفاوت، ترتیب واژگان و الحاقات گوناگون می­تواند به اشکال متعدد درآید که به طرح­واره­های نحوی بند معروف هستند (Van Valin and LaPolla, 1997: 74, 174; Pavey, 2010: 61). در این رویکرد، زبان­ها به دو گروه هسته نشان[35] و وابسته نشان[36] تقسیم می­شوند. در زبان­های وابسته نشان، رابطۀ بین محمول و موضوعات به صورت ساختواژی بر روی وابسته­ها (به صورت حالت یا غیره) نشان داده می­شود. اما در زبان­های هسته نشان، رابطۀ بین محمول و موضوع به صورت علایمی روی هسته نشان داده می­شود (Van Valin, 2005: 16)، لذا گروههای اسمی نشانگر موضوعات اختیاری بوده و قابلیت حذف را دارند. به همین دلیل در این زبان­ها علایم مطابقه روی فعل به عنوان موضوعات در بخش مرکز ظاهر می­شوند و گروههای اسمی اختیاری به صورت خواهران شاخۀ بند در نمودار ظاهر می­شوند. برای مثال در زبان کردی وند نشانگر فاعل نحوی می­تواند روی محمول ظاهر ­شود، لذا این وند در لایۀ مرکز قرار گرفته، و گروه اسمی فاعلی به عنوان عنصر اختیاری در لایۀ بند قرار می­گیرد. لذا ساختار یک بند ساده متعدی در کردی به صورت زیر است:

  1. to kǝteba-ka la bāzār da-kǝr-i.

2ش=خریدن-ناقص بازار   در   مع-کتاب   تو

تو کتاب را در بازار می­خری.

 

 

نمودار 5- نمودار درختی یک جمله در کردی

Diagram 5- The diagram of a sentence in Kurdish

 

بدین دلیل که کردی در زمان گذشته کنایی بوده، و الگوی مطابقه تغییر می­کند، نمودار فوق در گذشته دچار تغییراتی می­شود. اما چون موضوع این جستار مطابقه نیست از تبیین این بحث می­گذریم.

ساختار فوق تنها بر اساس ساختار موضوعی ترسیم شده است، اما عملگرهای متفاوت جمله (زمان، نمود، وجهیت و ...)  نیز باید در همین ساختار کلی قرار گیرند. این عملگرها بخشی از ساختار موضوعی جمله نیستند، بلکه به جهت اضافه کردن اطلاعات نحوی به ساختار بند متصل می­گردند. آنها عمدتاً تکواژهایی نقشی هستند که اطلاعات دستوری را بیان می­کنند. در مجموع دوازده عملگر وجود دارد، اما نکتۀ مهم این است که هر عملگر جمله بر لایۀ خاصی از جمله اعمال می­شود. اتحاد عملگرها و ساختار لایه­ای بند طرحواۀ معنایی/دستوری بند را تولید می­کند. عملگرهای نمود (تام و ناقص)، نفی[37] (علامت نفی فعل یا اسم که فقط بر محمول اعمال می­شود) و جهتی­ها (بیانگر جهت حرکت رخداد) تکواژهایی دستوری هستند که بر لایۀ هسته اعمال می­شوند. از سوی دیگر تکواژهای کمیت رخدادی (تعداد انجام گرفتن فعل)، وجهیت (تکلیفی)، نفی (نفی درونی که موضوعات را نفی می­کند)، و جهتی­ها (بیانگر جهت حرکت موضوع) بر لایۀ مرکز اعمال می­شوند. از سوی دیگر، عملگرهای منزلت[38] (نفی بیرونی (نافی کل جمله)، وجهیت معرفتی، وجه دستوری)، زمان دستوری (گذشته وحال)، گواه نماها (منبع اطلاعاتی) و توان منظوری (خبری، پرسشی و امری) نیز بر لایۀ بند اعمال می­شوند. این سلسله مراتب بر اساس دامنۀ نفوذ و تاثیر این عملگرها بر شکل نهایی جمله و تفسیر نهایی آن است (Van Valin and LaPolla, 1997: 40-52; Pavey, 2010: 76). در زیر نمودار مربوط به امتزاج لایه­های بند را با عملگرهای جمله می­بینیم.  در این نمودار دو بخش ساختار موضوعی و بخش عملگرها با هم منطبق شده­اند:

بند

بازنمایی عناصر جمله

بازنمایی عملگرهای جمله

نمود/ نفی/جهتی­ها

کمیت رخداد، وجهیت تکلیفی، نفی، جهتی­ها

منزلت، زمان دستوری، گواه­نما، توان منظوری

مرکز

هسته

محمول

فعل

 

هسته

 

   مرکز

 

    بند

نمودار 6- لایه­ها و عملگرهای بند

Diagram 6- The layers and operators of the clause

 

در زیر نمودار یک جمله با نمود ناقص و منفی را در کردی می­بینیم. در این جمله فقط سه عملگر را نشان می­دهیم.

  1. Kora-ka bo bāzār na-da-rojšt.

               گذش=رفتن-ناقص-نف   بازار برای مع-پسر          

آن پسر (به) بازار نمی­رفت.

 

 

 

 

نمودار 7- عملگرهای یک بند در کردی

Diagram 7- The operators of a clause in Kurdish

 

همانگونه که از تصویر فوق مشهود است چندین عملگر می­توانند به صورت همزمان بر لایۀ یکسانی عمل کنند. دامنۀ عملگرها در تعیین تفسیر نهایی یک جمله مبتنی بر اصل زیر است (Van Valin and LaPolla, 1997: 46; Pavey, 2010: 78):

  1. clausal ⊃ core ⊃ nucleus

طبق این اصل، عملگرهای بند آخرین لایه­ای هستند که برای تعیین تفسیر نهایی جمله عمل می­کنند. همچنین آنها دورتر از هسته قرار دارند. از سوی دیگر، عملگرهای مربوط به هسته اولین عناصری هستند که در تعیین تفسیر معنایی جمله نقش داشته و به همین دلیل به هسته نزدیک­تر هستند. عناصر مربوط به مرکز بین این دو گروه قرار می­گیرد. ترتیب خطی وندهای بیانگر عملگرها نیز مبتنی بر همین اصل است. به عبارت دیگر وندهای مربوط به عملگر هسته، به هسته بسیار نزدیک می­باشند. سپس وندهای مرکزی و در نهایت وندهای مربوط به بند در این ترتیب خطی ظاهر می­شوند. این سلسه مراتب هم دامنۀ معنایی عملگرها را تعیین می­کند، و هم نظم ساختواژی آنها را مشخص می­سازد. از سوی دیگر بین عناصر در یک لایه نیز سلسله مراتبی قابل پیش بینی است اگر چه تفاوت­های رده­شناختی زیادی بین آنها قرار دارد:

  1. For clausal: illocutionary force ⊃ evidentials ⊃ tense/status

 For core: deontic modality/core directionals ⊃ negation

 For nucleus: directionals/derivational negation ⊃ aspect

قواعد فوق که البته در زبان­های متفاوت ممکن است متنوع باشد رابطۀ سلسله­مراتبی بین عملگرها را نشان می­دهد. برای مثال در قاعدۀ اول بیان شده است که توان منظوری بر گواه­نما و زمان دستوری دامنه دارد. از سوی دیگر، در سطح مرکز وجهیت تکلیفی بر دیگر عملگرها دامنه دارد. به همین صورت در سطح هسته، عملگر جهتی و نفی اشتقاقی بر عملگر نمود دامنه دارند. مفهوم دامنه داشتن بدین معناست که آن عنصر در لایۀ بالاتری اعمال شده و پس از عناصر زیردست خود بر ساختار نهایی جمله اعمال می­شود.

ون ولین و لاپولا (1997: 62) همچنین بیان می­کنند که اگرچه قیدها ترجیحاً در موقعیت یک عنصر حاشیه­ای قرار دارند و لایۀ بند را توصیف می­کنند، اما برخی از قیدها ممکن است در لایۀ های نزدیک­تر نیز رخ دهند. برای مثال­های قیدهای زمانی (در فردا) و مکانی (در خانه) همراه با موضوعات عمدتاً بر لایۀ مرکز اعمال می­شوند. همچنین قیدهای شاهدنما (به وضوح) و یا  معرفتی (احتمالاً) نیز بر همین لایه اعمال می­گردند. به همین قیاس قیدهای حالت (به سختی) و سرعت (به آهستگی و به سرعت) عمدتاً مانند یک موضوع بر مرکز اعمال می‏شوند، اما قیدهای نمودی (به کاملی، به تمامه، به صورت مستمر، به صورت پیوسته) ممکن است بر عنصر محمول اعمال می­شوند. در کل آنها ( Van Valin and LaPolla, 1997: 164-5) معتقدند که اگر چه قیدها در موقعیت حاشیه­ای قرار دارند، اما دامنۀ معنایی آنها و اثر آنها بر تفسیر معنایی عناصر جمله متفاوت است. شاید بتوان گفت قیدهای نمودی بیشترین نزدیکی را به هسته داشته و قیدهای حالت، وجهی و شاهدنمایی در مراحل بعد قرار دارند. در واقع، قیدهای نمودی محمول را در سطح هسته توصیف کرده، اما قیدهای حالت و سرعت با بخش مرکز مرتبط هستند. از سوی دیگر، قید شاهدنمایی با سطح بند رابطه برقرار می­کند. لذا جایگاه قیدها نیز بر حسب لایه و عملگری که به آن مربوط هستند می­تواند متفاوت باشد.

در رویکرد دستور نقش و ارجاع، با تبعیت از مطالعات پیشین، انوع محمول ابتدا به پنج طبقۀ ایستا، فعالیتی، دستاوردی، تحققی، و لمحه­ای تقسیم می­شود، اگر چه باید متذکر شد که این رویکرد نکات متفاوتی را نیز در رابطه با انواع و تعداد مقولات نمودی ارائه می­دهد (Van Valin and LaPolla, 1997: 101, 107; Van Valin, 2005: 45; Pavey, 2010: 102). در این رویکرد، افعال ایستا (داشتن، بودن) به فرایندهای احساسی، حالات و بیان صفات چیزی می­پردازند. آنها بیانگر رخداد یا فعالیتی پویا نیستند. اما افعال فعالیتی (قدم زدن) به افعالی پویا و تداومی اشاره دارند که نقطۀ پایان و یا اتمام نداشته، و همچنین در آنها تغییر حالتی اتفاق نمی افتد. بعلاوه، افعال دستاوردی افعالی هستند که به یک تغییر حالت دفعتی و لحظه­ای اشاره دارند که نقطه پایان و تحول خاصی دارند. در این رویکرد، دستاوردی به عنوان محمولی غیرپویا در نظر گرفته می­شود (ترکیدن، بردن). محمول­های تحققی نیز محولاتی شبیه به دستاوردی هستند با این تفاوت که آنها تداومی می­باشند (ذوب شدن، خوب شدن). همچنین، افعال لمحه­ای افعالی هستند که اولاً یک رخداد لحظه­ای می­باشند، و همچنین فاقد نقطۀ پایان و یا نقطۀ تحول خاصی هستند (سرفه کردن). اما آنها دو طبقۀ نمودی دیگر را به محمولات اضافه می­کنند که به نوعی محمولات اشتقاقی هستند. اشتقاقی به این معناست که این محمول احیاناً ساده نبوده و به دلیل ترکیب شدن محمول با برخی عناصر دیگر ساخته شده است. اولین نوع از این محمول تحققی فعالیتی[39] می­باشد که در اصل یک رخداد فعالیتی است که به آن نقطه پایان و غایت اضافه شده است.  البته این مقوله گاهی با نام دستاوردی فعالیتی[40]  نیز شناخته می­شود. برای مثال فعل قدم زدن فعالیتی است اما وقتی با یک قید جهتی ترکیب شود به تحققی فعالیتی بدل می­گردد بدین دلیل که قید مذکور نقطه پایانی را برای آن فراهم می­سازد. افعال جهتمند (قدم زدن به سوی، رفتن به سوی) و افعال پدید آوردن چیزی به شرط داشتن متمم خاص (خوردن غذا، ساختن خانه) از این نوع هستند. اما گروه دیگری که به طبقات متعارف نمود اضافه می­شود نسخۀ سببی محمولات فوق­الذکر است. به عبارت دیگر تمام شش محمول فوق، هر کدام نسخۀ سببی هم دارند. با احتساب نسخۀ سببی محمولات، در نهایت می­توان گفت دوازده طبقۀ نمودی قابل محاسبه است. در ادامه مثالهایی برای محمول­های فوق ذکر می­شود و در نهایت جدول این طبقات ارائه می­گردد.

  1. علی ماشین دارد. (ایستا)
  2. سعید می­دود. (فعالیتی)
  3. بادکنک ترکید. (دستاوردی)
  4. آدم برفی ذوب شد. مریض خوب شد. (تحققی)
  5. کریم دست زد. او در زد. (لمحه­ای)
  6. او به سمت پارک قدم زد. او یک نامه را نوشت. (تحققی فعالیتی)
  7. توپ در اتاق می­چرخید. حسن توپ را در اتاق چرخاند. (سببی)
  8. توپ ترکید. علی توپ را ترکاند. (سببی)

 

 

 

جدول 1- جدول طبقات نمودی

Table 1-The table of aspectual classes

لحظه­ای

نقطه پایان ذاتی

پویایی

ایستایی

طبقه

-

-

-

+

ایستا

-

-

+

-

فعالیتی

-

+

-

-

تحققی

+

+

-

-

دستاوردی

+

-

تا حدی

-

لحظه­ای

-

+

+

-

تحققی فعالیتی

 

 

 

 

سببی

 

طبقات فوق رفتارهای نحوی و معنایی متفاوتی دارند که با کمک آزمون­هایی مشخص می­شود. اما به دلیل محدودیت فضا از بیان آنها صرف­نظر می­کنیم.

این طبقات در رویکرد نقش و ارجاع بازنمایی خاصی را مبتنی بر منطق محمولات دریافت می­کنند. هر طبقه حاوی اطلاعاتی در بارۀ ساختار یک محمول است، و همچنین دارای برخی عملگرهای منطقی خاص است که مخصوص آن طبقه است. در ادامه بازنمایی منطقی هر طبقه را میبینیم:

  1.  

State: predicate (x), predicate (x, y)

Activity: do (x, [predicate (x, y)])

Achievement: INGR predicate (x), INGR do′ (x, [predicate′ (x) or (x,y)]

Semelfactive: SEML predicate (x, y)

Accomplishment: BECOME predicate (x, y)

Active achievement: do′ (x, [predicate1′ (x, (y))] & INGR predicate2′ (z,x) or (y)

Causative: α CAUSES β where α, β are LS of any type

 ین محمولات در واقع تنها نمود ذاتی افعال را نشان می­دهند. در این رویکرد، این نوع نمود نمود واژگانی نامیده می­شود. اما دیگر ابعاد نمود (مثل نمود دستوری) در لایه­های نحوی جمله تجلی پیدا می­کنند. در ادامه، برای توضیح مفهوم نمودگردانی و شرح لایه­های نمود در رویکرد نقش و ارجاع به رویکرد کورتس رودریگز (2014) تکیه می­کنیم.

کورتس رودریگز (2014) قبل از هر چیز بین دو رویکرد کاملاً واژگانی و  ترکیبی به نمود تفکیک قائل می­شود. رویکرد اول، نمود را مندرج در اطلاعات واژگانی افعال می­داند، اما رویکرد دوم نمود را محصول ترکیب بین عناصر در سطح جمله می­داند. اما او رویکردی مابین این دو رویکرد متضاد اتخاذ می­کند (Cortés-Rodriguez, 2014: 35). به عبارت دیگر، او اطلاعات نمودی را بین بخش­های واژگان و دستور تقسیم می­کند. او سپس سه سطح متفاوت نمود را از هم تفکیک می­کند: سطح نوع­کنش­نوع[41]، سطح نمود[42] و سطح نمودیت[43]. به اعتقاد او این اطلاعات متفاوت نمودی، در سطوح متفاوت ساختار بند عمل می­کنند. او (Cortés-Rodriguez, 2014: 32) نمودار زیر را در راستای تفکیک این سه لایه ارائه می­دهد:

 

 

 

 

 

جدول 2- لایه­های نمودی در بند

Table 2- The aspectual layers in the clause

لایه

محمول

هسته

مرکز

بند

دامنه

کنش­نوع

نمود

نمودیت

زمان دستوری/منزلت و توان منظوری

عنصر

رخداد­نوع

رخداد­نوع­های بسط داده شده

رخداد (عینیت­بخشی به رخداد­نوع)

کنش کلام

خصایص

ایستایی

پویایی

اتمام­پذیری L

لحظه­ای بودن

استمراری

کامل نمودی

کامل زمانی

کمیت­نمایی رخداد

تغییرات انباشتی

اتمام پذیری S

 

 

برای توضیح مختصر رویکرد کورتس رودریگز (2014) باید جدول فوق را تشریح کنیم. دامنه و سطح محمول در این رویکرد به اطلاعات واژگانی محمول­ها بازمی­گردد. بازنمایی این محمول­ها را قبلاً نشان دادیم. محمول­ها در این لایه عبارتند از ایستا، فعالیتی، تحققی، دستاوردی و لمحه­ای. اما محمول تحققی فعالیتی در این لایه قرار داده نمی­شود بدین دلیل که کورتس رودریگز (2014) این محمول را یک محمول اشتقاقی و ترکیبی دانسته و آن را محصول ترکیب افعال فعالیتی با برخی متمم­ها (مفعول خاص یا معرفه) و قیدهای جهتی (به سوی) می­داند. به همین دلیل او این محمول را در لایۀ مرکز قرار می­دهد. به اعتقاد کورتس رودریگز (2014: 34) محمول­های واژگانی در سطح محمول و هسته هستند و عناصری انتزاعی بوده  و ماهیت ارجاعی ندارند بدین دلیل که مستقیماً از واژگان می­آیند. اما محمول­ها در لایه­های بعدی ماهیت ارجاعی پیدا کرده و به رخداد خاصی در بافت خاصی اشاره می­کنند.

اما نمود (دستوری) به سطح مرکز ارتباط دارد (Cortés-Rodriguez, 2014: 36). در واقع در این سطح است که نمودهای دستوری (تام و ناقص) بر محمول­های انتزاعی اعمال شده و تغییراتی را در آنها ایجاد می­کنند. برای مثال در این سطح نمود استمراری با محمول­ها ترکیب شده و تغییرات معناداری را در ابعاد نمودی آنها ایجاد می­کند. حتی ممکن است برخی از این ترکیبات منجر به ساخت­های غیردستوری شود. این تعاملات منجر به تغییرانی در ساختار نمودی محمول­ها شده و طبقۀ نو و بسط یافته­ای از محمول­ها را می­سازد که به رخداد­نوع بسط یافته معروف است. برای مثال در ترکیب محمول لمحه­ای با نمود استمراری نوعی ساخت تکراری درست می­شود که از سنخ همین رخداد بسط یافته می­باشد.

اما سطح نمودیت به لایۀ دوم یعنی لایۀ مرکز ارتباط دارد. این سطح به اطلاعاتی نمودی اشاره دارد که محصول ترکیب محمول­ها با برخی از متمم­ها و قیدهای جهتی است (Cortés-Rodriguez, 2014: 38). رخدادهای اشتقاقی مانند تحققی فعالیتی در این سطح قرار می­گیرند. برای توضیح این امر به دو مثال زیر دقت می­کنیم:

  1. او در پارک قدم زد. او به سمت پارک قدم زد.
  2. او آواز خواند. او آواز مرغ سحر را خواند.

در بخش اول هر مثال یک فعل فعالیتی وجود دارد، اما اضافه شدن قید جهتی و متمم خاص باعث شده دو فعل غیراتمام­پذیر به افعال اتمام­پذیر بدل شوند. لذا این نوع محمول محصول ترکیب محمول با قید و متم­ها در سطح مرکز است. این نوع نمود به نمودیت معروف است. همین امر باعث شد که کورتس رودریگز (2014: 42) بین دو نوع اتمام­پذیری یعنی اتمام­پذیریL  و اتمام­پذیری S تفاوت قائل شود. نوع اول به آن خصیصۀ اتمام­پذیری اشاره دارد که مندرج در ساختار فعل است، لذا متعلق به سطح واژگان است. اما نوع دوم به آن خصیصه اشاره دارد که متعلق به سطح مرکز بوده و در این سطح به یک محول اضافه می­شود. لذا نوع اول به سطح نمود واژگانی ارتباط دارد و نوع دوم به سطح نمودیت. حال با این مقدمه به بررسی لایه­های نمودی در زبان کردی می­پردازیم.

 

  1. تحلیل داده­ها

در این بخش تلاش خواهیم کرد که ابتدا طبقات نمودی واژگانی را در کردی به اختصار شرح داده، و سپس سعی می­کنیم سه لایۀ نمودی را در این زبان تبیین کنیم. زبان کردی نیز چون دیگر زبان­ها داری شش طبقۀ نمودی و همچنین شکل سببی آنها می­باشد. در مثال‏های زیر تبلور این طبقات را در این زبان می­بینیم. ماهیت نمودی هر فعل روبروی معادل فارسی آن جمله ارائه شده است:

  1. Hemǝn la ħawša hal-pari.

3ش/م.گذ-رقص-پیشوند حیاط در هیمن

هیمن در حیاط رقصید. فعالیتی

  1. Hemn-jān la ħawša haɫ-parānd.

رقصاندن-پیشوند حیاط در  شان-هیمن

آنها هیمن را در حیاط وادار به رقص کردند.

  1. Karim gajšt-a māɫ.

خانه 3ش/م.گذ-رسید کریم

کریم به خانه رسید. دستاوردی

  1. Karim-jān gajānda māɫ.

خانه رساندن شان-کریم

کریم را به خانه رساندند.

  1. saɁid koxi.

3ش/م.گذ-سرفه سعید

سعید سرفه کرد. لمحه­ای

  1. saɁid-jān koxānd.

سببی-سرفه شان-سعید

باعث سرفه سعید شدند.

  1. Sahoɫa-ka tuwā-wa.

کا-3ش-ذوب   مع-یخ  

یخ ذوب شد. تحققی

  1. Sahola-ka-jān tuwānda-wa.

کامل-سببی-ذوب    شان-مع-یخ

یخ را ذوب کردند.

  1. ħasan baraw māɫ pjāsa-j kǝrd.

کرد اش-پیاده خانه به سمت حسن

حسن به سمت خانه پیاده روی کرد. تحققی فعالیتی نوع اول

  1. ħasan-jān baraw māɫ pjāsa pe kǝrd. *

کرد به پیاده خانه  به سمت   شان-حسن

حسن را وادار کردند به سمت خانه پیاده روی کند.

  1. ħasan māɫ-ak-aj chāk kǝrd.

کرد ساختن  اش-مع-خانه  حسن

حسن آن خانه را بنا کرد. تحققی فعالیتی نوع دوم

  1. Māɫa-ka-jān ba ħasan chāk kǝrd.

کرد خوب  حسن  به  شان-مع-خانه

حسن را وادار کردند خانه را بسازد.

  1. Hiwā tǝrsāwa.

3ش-کا-ترس هیوا

هیوا ترسیده است. ایستا

  1. Hiwā tǝrsendrāwa.

3ش-کا-سببی-ترس هیوا

هیوا ترسانده شده است.

البته باید متذکر شد که همۀ افعال لزوماً صورت سببی اشتقاقی ندارند، لذا ممکن است صورت مستقیم سببی برخی از افعال نشاندار به نظر برسد. اما بدیهی است که افعال ممکن است یکی از صورت­های سببی (نحوی یا اشتقاقی) را داشته باشند. ذکر این نکته لازم است که تنها صورت­های سببی اشتقاقی جزو طبقات نمودی محمولی هستند، و محمول­های سببی غیراشتقاقی در سطوح بالاتر وجود دارند.

با توجه به رویکرد مورد نظر، افعال در جملات 28 تا 35 و همچنین 40 و 41 به ترتیب محمول­های فعالیتی، دستاوردی، لمحه­ای، تحققی و ایستا را نشان می­دهند. این افعال (غیر از افعال تحققی فعالیتی در 36 و 38) ویژگی­های نمودی خود را از واژگان گرفته و در سطح محمول متحقق می­شوند. آنچه که این طبقات را از هم تفکیک می­کند ویژگی­های پویایی، تداومی و اتمام پذیری است. ویژگی اتمام پذیری در این افعال از نوع اتمام پذیری واژگانی است، به عبارت دیگر این ویژگی محصول ماهیت ذاتی این افعال بوده و بر اثر ترکیب ساخته نشده است. این ویژگی­ها در ساختار رخدادی افعال در مخزن واژگانی به صورت ذاتی موجود هستند.  اما افعال اشتقاقی (تحققی فعالیتی) در لایۀ مرکز قرار دارند، چرا که در این سطح اضافه شدن قیدهای جهتی و یا موضوع درونی خاص (و یا معرفه) باعث تغییر نمود فعل شده و فعل به اتمام پذیری جمله­ای می­رسد.

حال به سطح دوم نمود در زبان کردی می­پردازیم. این سطح متعلق به لایۀ هسته می­باشد. عملگرهای متفاوتی از جمله عملگرهای ناقص[44]، تام[45] و یا کامل زمانی[46] در این سطح بر محمول در سطح هسته اعمال می­شوند. اما قبل از توضیح این امر بیان تفاوت هسته و محمول مهم است. هسته در واقع محمولی است که اکنون در سطح ترکیب نحوی قرار داشته و به صورتی ترتیبی و سلسله مراتبی با عناصر ترکیب می­شود. هسته ابتدایی­ترین سطح جمله است که در آن محمول قرار دارد. عملگرهای جمله برای تغییر و تبدیل ویژگی­های محمول در سطح هسته با فعل ترکیب می­شوند. اولین عملگری که در این سطح مورد بررسی قرار می­گیرد عملگر استمراری است. ترکیب این عملگر با افعال، رخدادهای بسط داده شده را پدید می­آورد. ترکیب نمود استمراری با طبقات نمودی فوق منجر به تغییراتی معنادار در ساختار رخدادی آنها می­شود. اما در کردی سه نوع عملگر استمراری داریم که در زیر برای هر کدام یک مثال ارائه می­دهیم[47]. قبل از تبیین مثال­ها ذکر این نکته ظروری است که برخی از ترکیبات به لحاظ معنایی نشاندار است، اما هدف این تحلیل صرفاً تبیین دامنۀ عملگرها و ترسیم محدودۀ معنایی آنهاست. لذا با مقولۀ نشانداری در این تحلیل کمی با تساهل برخورد می­شود، هر چند موارد تا حدی نشاندار یا کم کاربرد با علامت ستاره مشخص می­شوند. در مثال­های زیر، هر فعل با سه عملگر مذکور ترکیب شده است و همچنین مقولۀ هر فعل روبروی معادل فارسی آن ارائه شده است:

  1. ħasan la ħawša pjāsa-j kǝrd.

کرد اش-پیاده روی   حیاط در  حسن

حسن در حیاط پیاده روی کرد. فعالیتی

  1. ħasan la ħawša pjāsa-j da-kǝrd.

کرد-ناق اش-پیاده روی  حیاط در حسن

حسن در حیاط پیاده روی می­کرد.

  1. ħasan xarik-i pjāsa kǝrdǝn bu la ħawša ka karim hāt.

3ش/م.گذ-آمدن کریم که حیاط در بود کردن پیاده روی اض-خریک  حسن

حسن در حیاط مشغول پیاده روی بود که کریم آمد.

 

  1. ħasan xarik bu la ħawša pjāsa bǝ-kā ka bārān bāri.

3ش/م.گذ-باریدن باران که 3ش/م-گذ-کردن-التز پیاده روی   حیاط در   بود خریک حسن

حسن در شرف پیاده روی در حیاط بود که باران بارید.

  1. Sahoɫa-ka twāwa.

3ش/م.کا-گذ-ذوب مع-یخ

یخ ذوب شد. تحققی­

  1. Sahoɫa-ka da-twāwa.

3ش/م.گذ-ذوب-ناق     مع-یخ

یخ ذوب می­شد.­

  1. Sahoɫa-ka xariki twānawa bu.*

3ش/م.گذ-بودن ذوب  اض-خریک   مع-یخ

یخ مشغول ذوب شدن بود.

  1. Sahoɫa-ka xarik bu bǝ-twetawa ka berq hātawa.

3ش/م.گذ-آمدن برق که 3ش/م-گذش-ذوب-التز  بود   خریک   مع-یخ

یخ نزدیک بود که ذوب شود که برق آمد.

  1. ħasan fer-i rjāzi bu.

3ش/م.گذش-شدن ریاضی اض-یاد  حسن

حسن ریاضی را یاد گرفت. تحققی

  1. ħasan fer-i rjāzi da-bu.

3ش/م.گذ-شدن-ناق ریاضی اض-یاد  حسن

حسن ریاضی یاد می­گرفت.

  1. ħasan xarik-i fer bun-i rjāzi bu ka naxosh kawt.

3ش.گذ-افتادن بیمار که بود ریاض اض-بودن یاد اضافه-خریک  حسن

حسن مشغول یاد گرفتن ریاضی بود که مریض شد.

  1. ħasan xarik bu feri rājzi bǝ-be ka naxosh kawt.

3ش.گذش-افتاد بیمار که 3ش.گذ-شدن ریاضی اض-یاد بودن خریک حسن

حسن در شرف یاد گرفتن ریاضی بود که مریض شد.

  1. Topaka taqi.

3ش/م.گذ-ترکیدن مع-توپ

توپ ترکید. دستاوردی

  1. Topaka da-taqi Ɂagar kāja-ka tawāw na-da-bu.

3ش/م. گذ-شدن-ناق-نفی تمام مع-بازی اگر 3ش/م.گذش-ترکیدن-ناق مع-توپ

توپ می­ترکید اگر بازی تمام نمی­شد.

  1. Topaka xarik-i taqin bu ka kaja-ka tawāw bu.*

3ش/م. گذ-شدن تمام مع-بازی که بود ترکیدن اض-خریک مع-توپ

توپ مشغول ترکیدن بود که بازی تمام شد.

  1. Topaka xarik bu bǝ-taqe.

3ش/م. گذ-ترکیدن-التزامی بود خریک مع-توپ

توپ نزدیک بود بترکد.

  1. Karim kaja-ka-j bǝrdawa.

3ش/م.گذ-بردن اش-مع-بازی کریم.

کریم بازی را برد. دستاوردی

  1. Karim kaja-ka-j da-bǝrdawa balām kāt tawāw bu.

3ش/م.گذ-شدن تمام زمان اما 3ش/م. گذ-بردن-ناق  اش-مع-بازی کریم

کریم بازی را می­برد اما زمان تمام شد.

  1. Karim xariki bǝrdǝnawa-j kaja-ka bu ka kāt tawāw bu.*

3ش/م. گذ-شدن تمام زمان   که شد   مع-بازی     بردن   اض-خریک    کریم

کریم مشغول بردن بازی بود که زمان تمام شد.

  1. Karim xarik bu kaja-ka bǝbātawa ka bārān bāri.

3ش/م. گذ-باریدن باران که 3ش/م.گذ-بردن-التز مع-بازی  بود خریک کریم

کریم در شرف بردن بازی بود که باران بارید.

  1. saɁid koxi.

3ش/م.گذ-سرفه سعید

سعید سرفه ­کرد. لمحه­ای

  1. saɁid da-koxi.

3ش/م.گذ-سرفه-ناق سعید

سعید سرفه می­کرد.

  1. saɁid xarik-i koxin bu.

3ش/م.گذ-بودن سرفه کردن اض-خریک سعید

سعید مشغول سرفه کردن بود.

  1. saɁid xarik bu bǝ-koxe ka čāk bu-wawa.

3ش/م. گذ-شدن خوب که 3ش/م. گذ-سرفه-التز بود خریک سعید

سعید نزدیک بود سرفه کنه که خوب شد.

  1. Hiwā nakhosh bu.

3ش/م.گذ-بود  بیمار   هیوا

هیوا بیمار بود.

  1. Hiwā nakhosh da-bu.**

3ش/م.گذ-بودن-ناق بیمار هیوا

  1. Hiwā xarik-i nakhoshi bu.**

3ش/م.گذ-بودن بیماری مشغول هیوا

  1. Hiwā xarik bu nakhosh bu.**

3ض/م.گذ-بودن معلم بود مشغول هیوا

بدون اینکه به بحث نشانداری برخی از ترکیبات فوق بپردازیم می­توان به صورت خلاصه کارکرد این سه عملگر نمودی را در رابطه با طبقات نمودی بدین صورت تبیین کرد: عملگر اول پیشوند ناقص­ساز -da است که به افعال متفاوت می­چسبد. عملگر دوم و سوم دو صورت متفاوت از عملگر xarik (خریک: مشغول) هستند. در حالت اول این عملگر با کسرۀ اضافه ظاهر شده، و در حالت دوم[48] با فعل بودن ظاهر می­شود. اگر چه  این سه عملگر همه جزو عملگرهای ناقص ساز هستند اما تفاوت­هایی هم در نوع ناقص­سازی دارند. هر کدام از این سه عملکرد برای هر کدام از محمول­ها تفاوت­های خاصی را ایجاد می­کنند. در حالت اول، زمانی که افعال فعالیتی با عملگرهای نوع اول  (-da) و نوع دوم (xarik-i) ترکیب می­شوند، عملگرهای ناقص­ساز مراحل میانی رخداد فعالیتی را برجسته کرده و مراحل پایانی عمل را حذف می­کنند. اما در ترکیب فعل فعالیتی با عملگر سوم (xarik bu)، عملگر مذکور مرحلۀ مقدماتی رخداد را برجسته کرده، و کل ساختار رخدادی را از فرایند نمایه سازی حذف می­کند. همچنین این عملگرها در ترکیب با افعال تحققی ساختار متفاوتی می سازند. در این مورد عملگرهای اول و دوم مراحل میانی عمل را برجسته ساخته، و عملگر سوم مراحل مقدماتی عمل را برجسته می­سازد. لذا تا اینجا می­توان نتیجه گرفت که عملگر اول و دوم در افعال فرایندی بر مراحل میانی رخداد تمرکز کرده، و عملگر سوم بر مراحل مقدماتی. اما تفاوت عملگر اول و دوم در این است که در عملگر دوم مرحلۀ میانی نقطه­ای تر و محدودتر از عملگر اول است. این امر را در پایان بیشتر شرح خواهیم داد. همچنین ذکر این نکته ظروری است که بدین دلیل که افعال تحققی اتمام­پذیر هستند، و محقق نشدن مرزهای پایانی عمل به معنای ناتمام بودن عمل مذکور است، لذا در این ساخت عملگرهای ناقص­ساز عملاً ناتمامی و نقصان این عمل­ها را نشان می­دهند. اما چون رخدادهای فعالیتی اتمام­پذیر نیستند، این عملگرها اگرچه مرز میانی را نشان می­دهند ولی لزوماً معنای نقصان و ناتمامی را بیان نمی­کنند. به عبارت دیگر عمل فعالیتی حتی در مرز میانی نیز انجام می­گیرد، اما متحقق شدن عمل تحققی تنها در مرز پایانی عمل ممکن می­شود.

اما ترکیب این سه عملگر با افعال دستاوردی ترکیبات متفاوتی بدست می­دهد. در واقع در هر سه حالت تنها مراحل مقدماتی عمل بازنمایی شده و مراحل پایانی عمل نمایه سازی نمی­شود. این امر بدین دلیل است که رخداد دستاوردی مراحل میانی نداشته، لذا تمام ناقص­سازها ناگزیر تنها بر مراحل مقدماتی تمرکز می­کنند. همچنین چون فعل دستاوردی اتمام­پذیر است، و عملگرهای مذکور تنها مراحل مقدماتی را برجسته می­کنند، افعال در این ترکیبات به صورت ناقص و ناتمام بازنمایی می­شوند. اما این سه عملگر در ترکیب با رخداد لمحه­ای کارکرد متفاوت دارند. عملگر اول و دوم رخداد لمحه­ای را به تکراری بدل کرده، و عملگر سوم کل ساختار رخداد را از نمایه سازی حذف کرده و بر مرحلۀ مقدماتی تمرکز می کند. در تبیین این رفتارهای معناشناختی باید گفت که چون رخداد لمحه­ای اولاً لحظه­ای می­باشد، لذا مراحل میانی ندارد، از سوی دیگر چون نقطۀ اتمام­پذیری نیز ندارد، لذا مراحل مقدماتی نیز ندارد (چرا که مرحلۀ مقدماتی مخصوص افعال اتمام­پذیر است). به همین دلیل این عملگرها (ساخت اول و  دوم) رخداد مذکور را به تکراری بدل می­سازند. این امر بدین دلیل است که افعال لمحه­ای غیراتمام­پذیر مرزهای میانی و مقدماتی ندارند، به همین در ترکیب مذکور فعل به صورت تکراری ظاهر شده، و اپیزودهای میانی این تکرار بازنمایی می­شود. از سوی دیگر، ترکیب عملگر سوم با رخداد لمحه­ای بدین دلیل به آن مرحلۀ مقدماتی اضافه می­کند که رخداد لمحه­ای در جوار عملگر سوم به رخداد دستاوردی بدل می­شود. این مورد سوم از نوع نمودگردانی می­باشد. در پایان باید گفت که عملگرهای استمراری به هیچ وجه قابلیت ترکیب با هستۀ ایستا را ندارند چرا که این افعال به لحاظ معناشناختی با این عملگرها سازگاری معنایی ندارند. این امر بدین دلیل است که این افعال ساختار پویا و مرزهای میانی، پایانی و آغازی ندارند، لذا آنها قابلیت همگونی معنایی با این عملگرهای فازنما را ندارند. ترکیب این عملگرها با این گونه از افعال یا نشاندار بوده و یا باعث تغییر معنای آنها می‏شود. حال در ادامه به عملگر کامل زمانی می­پردازیم.

  1. ħasan la ħawša pjāsa-j kǝrd-uwa.

کامل-3ش/م.گذ-کردن اش-پیاده روی   حیاط در  حسن

حسن در حیاط پیاده روی کرده است.  فعالیتی

  1. Sahoɫa-ka tuwāwa-tawa.

کا-3ش/م-ذوب     مع-یخ 

یخ ذوب شده است. تحققی

  1. Karim kāja-ka-j bǝrdu-watawa.

کامل-3ش/م-بردن   اش-مع-بازی کریم

کریم بازی را برده است. دستاوردی

  1. saɁid kox-i-wa.

کامل-اش-سرفه سعید

سعید سرفه کرده است. لمحه­ای

  1. Hiwā tǝrsā-wa.

کا-3ش/م-ترس هیوا

هیوا ترسیده است. ایستا

آنچه که مبرهن است این است که عملگر کامل زمانی تغییری در ساختار رخدادی افعال فوق ایجاد نمی­کند، اما همۀ آنها را به نسبت محور زمان مقید می­کند. به عبارت دیگر، این عملگر مرز پایانی (نقطۀ تکمیل) را در افعال اتمام­پذیر برجسته کرده، و در افعال غیراتمام پذیر مرز توقف را برجسته می­سازد. در رابطه با این دو اصطلاح باید گفت که افعال اتمام­پذیر چون نقطۀ کامل و تمام شدن دارند، همان نقطه توسط عملگر کامل برجسته می­شود. اما افعال غیراتمام­پذیر چون نقطه پایان خاصی ندارند، لذا پایان آنها فقط بستگی به ارادۀ کنشگر رخداد دارد. آن نقطه­ای که در آن کنشگر، رخداد را متوقف می­کند نقطۀ توقف خواهد بود. لذا عملگر کامل این نقطۀ توقف را در این افعال برجسته می­سازد. پس باید گفت که ماهیت عملگر کامل در مقید کردن رخداد است، هر چند تغییری در ساختار رخدادی ایجاد نمی­کند.

حال به طبقات نمودی در سطح نمودیت می­پردازیم. نمود در این سطح متعلق به سطح مرکز است و عناصری مانند موضوعات و افزوده­ها باعث تغییرات نمودی می­شود. عمدتاً وضعیت موضوع­های فعل و قیدها در این سطح تاثیر معناداری بر نمود نهایی فعل در جمله دارد. نمود تحققی فعالیتی به این لایه تعلق دارد. در واقع، گاهی موضوع درونی افعال متعدی فعالیتی در جمله حالت معرفه و یا خاص بودن را دریافت کرده و همین امر باعث می­شود که فعل فعالیتی مذکور بدل به تحققی فعالیتی شود. مثال زیر این مورد را به خوبی نشان می­دهد.

  1. Ɂaw gorāni-i wǝt.

3ش.گذ-گفتن  اش-آواز او

او آواز خواند.

  1. Ɂaw gorāni-jak-i wǝt.

3ش/م.گذ-گفتن اش-مع-آواز  او

او یک آواز را خواند.

در واقع فعل آواز خواندن یک فعل فعالیتی است، اما وقتی موضوع این فعل به صورت معرفه و یا خاص ظاهر می­شود فعل به تحققی فعالیتی بدل می­شود. از سوی دیگر گاهی اضافه شدن یک قید به فعل فعالیتی نیز باعث می­شود که فعل مذکور به فعل تحققی فعالیتی بدل شود.

  1. Hasan baraw māl pjāsa-j kǝrd.

کرد   اش-پیاده   خانه به سوی حسن

حسن به سوی خانه پیاده روی کرد.

لذا باید گفت که ویژگی­های معرفگی و قیدهای جهتی که باعث اتمام­پذیری فعل می­­شوند در سطح مرکز عمل می­کنند. همچنین انواع قیدهای دیگری هم هستند که بر ساختار رخداد فعل اثر می­گذارند که عمدتاً در این سطح عمل می­کنند.

حال به عملگر زمان و تاثیر آن بر محمول­های پنج گانه می­پردازیم. در زبان کردی زمان گذشتۀ ساده همیشه بیانگر نمود کامل دستوری بوده، و زمان حال ساده نیز همیشه بیانگر نمود ناقص است. در واقع هر زمان که فعلی در زمان حال ظاهر می­شود می­بایست به صورت ناقص بیان گردد. به عبارت دیگر، هر گاه فعلی در زمان حال بیان شود، لاجرم با پیشوند ناقص­ساز -da ظاهر می­شود. در زیر با ارائۀ چند مثال  این مورد را نشان می­دهیم.

  1. To pjāsa-t kǝrd.

کرد ات-پیاده روی تو

تو پیاده روی کردی. فعالیتی

  1. To pjāsa da-kaj.

2ش/م.حال-کردن-ناق پیاده روی تو

تو پیاده روی می­کنی.

  1. Hasan māɫa-ka-j sāz kǝrd.

کرد ساختن اش-مع-خانه حسن

حسن آن خانه را ساخت. تحققی فعالیتی

  1. ħasan māɫa-ka sāz da-kā-t.

3ش/م.حال-کردن-ناقص ساختن مع-خانه حسن

حسن خانه را می­سازد.

  1. Naxosha-ka chāk buwa-wa.

3ش/م.گذ-شد خوب مع-بیمار

بیمار خوب شد. تحققی

  1. Naxosha-ka chāk da-betawa.

3ش/م.حال-شد-ناق   خوب       مع-بیمار

بیمار خوب می­شود.

  1. ħasan fer-i rjāzi bu.

3ش/م.گذ.شد ریاضی اض-یاد حسن

حسن ریاضی یاد گرفت. تحققی

  1. ħasan fer-i rjāzi da-be.

31/م.حال.شدن-ناق ریاضی اض-یاد حسن

حسن ریاضی یاد می­گیرد.

  1. Topa-ka taqi.

3ش/م.گذ-ترکیدن مع-توپ

توپ ترکید. دستاوردی

  1. Topaka da-taqe.

3ش/م. حال-ترکیدن-ناق مع-توپ

توپ می­ترکد.

  1. Karim gajš-t.

3ش/م.گذ-رسیدن کریم

کریم رسید. دستاوردی

  1. Karim da-gajat.

3ش/م.حال-رسیدن-ناق کریم

کریم می­رسد.

  1. Karim kok-i.

3ش/م.گذ-سرفه کریم

کریم سرفه کرد. لمحه­ای

  1. Karim da-kok-e.

3ش/م.حال-ناق سرفه کریم

کریم سرفه می­کند.

  1. ħasan xwendkār-a

3ش/م.حال.هستن-دانشجو حسن

حسن دانشجو است.

همانگونه که از مثال­های فوق مشخص است تمام افعال در زمان گذشته ساده با نمود کامل بیان شده، و در این ساخت مرز اتمام در افعال اتمام­پذیر و نقطۀ توقف در افعال غیراتمام پذیر نمایه­سازی شده است. اما تمام افعال نمودی در زمان حال به صورت ناقص با پیشوند ناقص ظاهر شده­اند و مرزهای پایانی رخداد در همۀ آنها حذف شده است. ترکیب افعال متفاوت با عمگر ناقص­ساز -da قبلا شرح شده، و از تکرار آن در اینجا خودداری می­کنیم. اما باید بیان کرد که علت حضور این عملگر در واقع به دلیل ماهیت ناقص­ساز خود زمان حال است که ذاتاً مراحل میانی رخدادهای تداومی (فعالیتی، تحققی و فعالیتی تحققی) را برجسته کرده، و مرحلۀ مقدماتی رخدادهای دستاوردی (و گاهی تحققی) را نمایه­سازی می­کند. همچنین این عملگر باعث مکرر شدن رخداد لمحه­ای می­شود. همچنین بیان شد که این عملگر عمدتاً با افعال ایستا ظاهر نمی­شود، به همین دلیل افعال ایستا در زمان حال بدون این عملگر ظاهر می­شوند چرا که آنها ذاتاً خود ناقص هستند. لذا می­توان گفت عملگر زمان به عنوان یک عملگر نمودی نیز در لایۀ بند ظاهر می­شود.

حال در نهایت با توجه به مباحث مطرح شده، اولاً لایه­های نمودی را در کردی تشریح کرده، و سپس سلسه مراتب عملگرها را در این زبان تبیین می­کنیم. همانگونه که نشان دادیم در زبان کردی چهار سطح نمودی وجود دارد. در سطح اول که مربوط به محمول­ها می­باشد، هر فعل به صورت ذاتی برخی ویژگیهای نمودی را از خود نشان می­دهد. با بررسی داده­ها نشان دادیم تمام طبقات کنش­نوع در کردی وجود دارند. سپس نشان دادیم که در لایۀ هسته محمول­ها با نمودهای استمراری و کامل ترکیب می­شوند. بررسی داده­ها نشان داد در کردی سه عملگر استمراری و یک عملگر کامل بر لایۀ هسته اعمال می­شوند. با بررسی داده­ها روشن شد که محمول­ها در سطح هسته به دلیل ترکیب با این عملگرها دچار تغییرات معنایی می­شوند. همین امر ضرورت تفکیک محمول و هسته را نشان می­دهد. همچنین بیان شد که این عملگرها هر کدام به شکلی خاصی ساختار رخدادی افعال را تغییر می­دهند. در نهایت نشان دادیم که در لایۀ مرکز برخی محمول­های اشتقاقی (تحققی فعالیتی) ظاهر می­گردند. این محمول­های اشتقاقی به دلیل ترکیب برخی قیدهای خاص با افعال فعالیتی و یا به دلیل فعال شدن ویژگی معرفگی یا خاص بودن موضوع درونی این افعال پدیدار می­شوند. همچنین نشان دادیم که عملگر زمان در کردی نیز منجر به تغییرات نمودی در طبقۀ نمودی افعال در جمله می­شود. در واقع زمان آخرین عملگری است که بعد از دیگر عملگرها تغییرات معنایی را در ساختار رخدادی افعال ایجاد می­کند. حال با این مقدمه نمودار مربوط به لایه­های نمودی و دامنۀ عملگرها در زبان کردی را به صورت زیر ارائه می­دهیم:

 

 

نمودار 8- لایه­های نمودی در کردی

Diagram 8- The aspectual layers in Kurdish

 

  1. نتیجه گیری

نتایج مطالعۀ حاضر نشان داد که در زبان کردی سطوح محمول، هسته، مرکز و بند حاوی اطلاعات نمودی هستند. سطح محمول که بیانگر ویژگی­های نمودی افعال است مستقیماً مبتنی بر مقدورات معنایی واژگان است. در این سطح کنش­نوع­هایی از جمله فعالیتی، تحققی، دستاوردی، لمحه­ای و ایستا وجود دارد. این محمول­ها ساختار رخدادی متفاوتی دارند. اما نمود در لایه­های هسته و مرکز محصول برخی رویه­های ترکیبی است. در لایۀ هسته، محمول­های مذکور با سه عملگر ناقص­ساز متفاوت ترکیب شده و این ترکیب­ها ساختارهای رخدادی نوینی را پدید می­آورند. برای مثال نشان دادیم که عملگرهای مذکور بر حسب ماهیت معناشناختی خود نمایه­سازی خاصی را از رخدادهای متفاوت ارائه می­دهند. سه عملگر مورد نظر عبارت بودند از پیشوند -da (عملگر اول) و دو صورت متفاوت (همراه با کسرۀ اضافه (عملگر دوم) و یا همراه با فعل بودن (عملگر سوم)) از عملگر xarik. نتایج تحقیق نشان داد که عملگر اول و دوم در ترکیب با افعال فرایندی (فعالیتی و تحققی) مراحل میانی را برجسته کرده، و در صورت ترکیب عملگر سوم با این افعال مراحل مقدماتی رخدادها برجسته می­شود. همچنین نشان دادیم که در این ترکیب افعال تحققی به صورت افعال ناتمام و ناقص ظاهر شده، اما افعال فعالیتی لزوماً معنای ناتمامی را القا نمی­کنند. همچنین بیان شد که این امر به دلیل ویژگی اتمام­پذیری افعال تحققی است. از سوی دیگر نشان دادیم که در ترکیب این سه عملگر با یک رخداد لحظه­ای دستاوردی تنها مراحل مقدماتی عمل برجسته می­شود. همچنین چون فعل دستاوردی اتمام­پذیر است، و عملگرهای مذکور تنها مراحل مقدماتی را برجسته می­کنند، افعال در این ترکیبات به صورت ناقص و ناتمام بازنمایی می­شوند. در ادامه نشان دادیم که ترکیب عملگرهای ناقص­ساز اول و دوم با افعال لمحه­ای، باعث تبدیل این افعال به فعل تکراری می­شود. این امر بدین دلیل است که افعال لمحه­ای غیراتمام­پذیر مرزهای میانی و مقدماتی ندارند، به همین دلیل در ترکیب مذکور فعل به صورت تکراری ظاهر شده، و اپیزودهای میانی این تکرار بازنمایی می­شود. از سوی دیگر عملگر سوم باعث نمودگردانی فعل لمحه­ای شده و آن را به یک فعل دستاوردی با مراحل مقدماتی بدل می­کند. در پایان نشان دادیم که سه عملگر مذکور با افعال ایستا ترکیب نمی­شوند، مگر اینکه این افعال دچار نمودگردانی گردند. در همین بخش نشان دادیم که ترکیب عملگر کامل با افعال مذکور دو ساخت مجزا را پدید می­آورد: این عملگر در ترکیب با افعال اتمام­پذیر مرز پایانی و اتمام­پذیری رخداد را نشان داده، و در ترکیب با افعال غیراتمام­پذیر تنها لحظۀ توقف آن را برجسته می­کند.

سپس تحلیل داده­ها نشان داد که در سطح مرکز، با اضافه شدن موضوع درونی خاص و یا قید جهتی رخداد اشتقاقی تحققی فعالیتی ظاهر می­شود. این محمول یک محمول ترکیبی بوده و در لایۀ مرکز پدید می­آید. در نهایت نشان دادیم که عنصر زمان نیز در لایۀ بند تاثیر چشمگیری بر ویژگی­های نمودی افعال دارد؛ بدین شیوه که رخدادهای متفاوت را ناقص سازی کرده و ساختار رخدادی آنها را تغییر می­دهد. لذا با احتساب لایۀ بند (زمان) می­توان گفت که ماهیت نمودی محمول­ها در زبان کردی در چهار سطح متفاوت محمول و لایه­های هسته، مرکز و بند شکل می­گیرد. هر چه که عملگری در این لایه­ها بالاتر باشد نقش پررنگ­تری در تعیین معنای نهایی نمود محمول و تفسیر نمودی جملۀ مورد نظر دارد.

 

[1] Aspect

[2] Aspectual coercion

[3] Dynamicity

[4] Duration

[5] Telicity 

[6] State

[7] Activity

[8] Accomplishment

[9] Achievement

[10] Semelfactive

[11] H. Verkuyl

[12] M. Moens

[13] M. Steedman

[14] Punctuality

[15] Consequent state

[16] Culmination

[17] Culminated process

[18] point

[19] process

[20] W. Croft

[21] Role and reference grammar

[22] گویش مورد نظر در این تحقیق، گویش سورانی رایج در مناطق موکریان (بوکان و مهاباد) است.

[23] A. Haji-Maref

[24] علائم اختصاری: ش: شخص؛ م: مفرد؛ ج: جمع؛ مع: معرفه؛ ناق: نمود ناقص؛ حال: زمان حال؛ گذ: زمان گذشته؛ نف: نفی؛ کامل: کا؛ اض: اضافه؛ التز: التزامی

[25] Verbal constellation

[26] R. Kareem

[27] Perfect aspect

[28] Predicate

[29] Argument

[30] Non-argument

[31] Nucleus

[32] Core

[33] Periphery

[34] Clause

[35] Head-marking

[36] Dependent-marking

[37] negation

[38] Status

[39] Active accomplishment

[40] Active achievement

[41] Aktionsart

[42] Aspect

[43] aspectuality

[44] Imperfective

[45] Perfective

[46] perfect

[47] چون زمان گذشتۀ ساده در زبان کردی به لحاظ نمودی خنثی بوده، و تاثیری بر ماهیت نمودی عناصر ندارد، لذا مثال­ها در این زمان ارائه می­شوند. همچنین چون برخی مقولات نمودی قابلیت باهمایی کمتری به نسبت دیگر نمودهای واژگانی دارند، لذا جهت اطمینان از طبیعی­بودن ساخت ترکیبی آنها، از این نمودهای واژگانی مثال­های بیشتری ارائه شده است.

[48]  ذکر این نکته ضروری است که در این مقاله، ساخت xarik bu در ترکیب با فعلی با وجه التزامی در نظر گرفته شده است، این در حالی است که ممکن است همین عملگر با فعلی با وجه خبری هم ترکیب شود، لذا در این حالت این ساخت نیز دقیقا مانند ساخت دوم xarik-i عمل می­کند. به علت محدودیت کلمه امکان ارائۀ مثال­های مربوط به این مورد وجود نداشت.

References

امینی، امیر. (1377). تحقیقی پیرامون زبان کردی. تهران: هدف.
تابعی، رویا؛ تفکری رضایی، شجاع و قیطوری، عامر. (1399). نمود مستمر در کردی سورانی: رویکردی کمینه­گرا. فصلنامۀ مطالعات زبان‏ها و گویش­های غرب ایران (33)9، 43-63.
رخزادی، علی. (1379). آواشناسی و دستور زبان کردی. تهران: ترفند.
نجفی فر، شرمین؛ ویسی حصار، رحمان و بدخشان، ابراهیم. (1395) بررسی نمود ناقص در زبان کردی بر اساس دستور ساختمدار نشانه محور. فصلنامۀ مطالعات زبان­ها و گویش­های غرب ایران (13)3، 105-126.
ویسی حصار، رحمان. (1394). زمان و نمود در کردی موکریانی. فصلنامۀ مطالعات زبان­ها و گویش­های غرب ایران (8)2، 101-124.
ویسی حصار، رحمان. (1396). نمود در کردی: از هستی شناسی تا دستور. جستارهای زبانی (8)3،  135-158.
 
References
Amini, A. (1998). A study on the Kurdish language. Tehran: Hadaf. [In Persian]
Cortés-Rodriguez, F. (2014). Aspectual features in Role and Reference Grammar: A layered proposal. Revista Espanola de Lingüistica Aplicada 27(1), 23-53.
Croft, William. (2012). Verbs: Aspect and causal structure. Oxford: Oxford University Press.
De Swart, H. (1998). Aspect shift and coercion. Natural Language & Linguistic Theory 16(2), 347-385.
Dowty, D. (1979). Word meaning and montague grammar. Boston and London: D. Reidel Publishing Company.
Frawley, W. (1999). Linguistic semantics. New York and London: Routledge.
Haji-Marf, R. (2000). The syntax of kurdish language: Verb. Sulaymaniyah: Sardam. [In Kurdish]
Iraqi Kurdish Scientific Association. (1976). The grammar of kurdish language. Baghdad: Iraqi Scientific Association Printing House. [In Kurdish]
Kareem, R. (2016). The syntax of verbal inflection in central kurdish. PhD thesis. Newcastle University.
MacDonald, J. E. (2008). The syntactic nature of inner aspect: A minimalist perspective. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Michaelis, L. A. (2004). Type shifting in construction grammar: An integrated approach to aspectual coercion. Cognitive Linguistics 15(1), 1-68.
Moens, M., & Steedman, M. (1988). Temporal ontology and temporal reference. Computational Linguistics 14(2), 15–28.
Nabz, J. (1976). Standard Kurdish language. Bamberg: Union of Kurdish Students in Europe. [In Kurdish]
Najafi far, Sh., Veisi Hasar, R., & Badakhshan, I. (2016). Investigation of imperfect aspect in kurdish dialect based on sign-base construction grammar. Research in Western Iranian Languages and Dialects 3(13), 105-126. [In Persian]
Pavey, E. (2010). The structure of language: An introduction to grammatical analysis. Cambridge and New York: Cambridge University press.
Pustejovsky, J. (1995). The generative lexicon. Cambridge: Cambridge University Press.
Rokhzadi, A. (2000). Kurdish phonetics and grammar. Tehran: Tarfand. [In Persian]
Smith, C. S. (1997). The parameter of aspect. Dordrecht, Boston, London: Kluwer Academic Publishers.
Tabei, R., Rezaei, Sh., & Gheitouri, A. (2020). Progressive aspect in sourani kurdish: A minimalist approach. Research in Western Iranian Languages and Dialects 9(33), 43-63. [In Persian]
 Travis, L. D. (2010). Inner aspect. London and New York: Springer.
Veisi Hasar, R. (2015). Tense and aspect in kurdish. Research in Western Iranian Languages and Dialects 2(8), 101-124. [In Persian]
Veisi Hasar, R. (2017). Aspect in kurdish. from ontology to grammar. Language Related Research 8(3), 135-158. [In Persian]
Van Valin, R. (1993). A synopsis of role and reference grammar. In R. Van Valin (Ed.), Advanced in Role and Reference Grammar (pp. 1-164). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamin Publishing Company.
Van Valin, R., & LaPolla, R. (1997). Syntax: Structure, meaning, and function. Cambridge and New York: Cambridge University Press.
Van Valin, R. (2005). Exploring the syntax–semantics interface. Cambridge and New York: Cambridge University Press.
Vendler, Z. (1967). Linguistics in philosophy. Ithaca and London: Cornell University Press.
Verkuyl, H. J. (1972). On the compositional nature of the aspect. Dordrecht: Springer-Science and Business Media.
Verkuyl, H. J. (2005). Aspectual composition: surveying the ingredients. In H. Verkuyl; H. De-Swart and A. Van-Hout (Eds.), Perspectives on Aspects (pp. 19-41). Dordrecht: Springer.
 
Journal of Researches in Linguistics
Volume 17, Issue 1 - Serial Number 32
Journal of Researches in Linguistics, 17(1), Spring & Summer 2025
April 2025
Pages 117-142

Files

Share

How to cite

Statistics